Phân tích phương sai (ANOVA): Khái niệm, phân loại và thực hành

Phân tích phương sai hay phân tích ANOVA là một phương pháp thử nghiệm hữu ích và quan trọng. Nó được sử dụng nhiều trong nghiên cứu – phân tích định lượng đặc biệt là  trong các lĩnh vực nghiên cứu bao gồm sinh học, kinh tế và tâm lý học,.. Trong bài viết này, Luận Văn 2S sẽ cùng bạn tìm hiểu khái niệm phân tích ANOVA là gì? Các bước phân tích ANOVA một yếu tố và thực hành kiểm định ANOVA trong SPSS. 

Phân tích phương sai – ANOVA là gì ?

Phân tích phương sai (Analysis of Variance) hay còn gọi là kiểm định ANOVA là một kỹ thuật thống kê tham số được sử dụng để so sánh các bộ dữ liệu. Nói một cách dễ hiểu, phân tích ANOVA có chức năng đánh giá sự khác biệt tiềm năng trong một biến phụ thuộc mức quy mô bằng một biến mức danh nghĩa có từ 2 loại trở lên. Các nhà phân tích sử dụng thử nghiệm ANOVA để xác định ảnh hưởng của các biến độc lập đối với biến phụ thuộc trong nghiên cứu hồi quy. Kỹ thuật kiểm định ANOVA này được phát triển bởi Ronald Fisher năm 1918.

Ví dụ về nghiên cứu và phân tích phương sai :

Một nhóm bệnh nhân tâm thần đang thử ba liệu pháp khác nhau: tư vấn, dùng thuốc và phản hồi sinh học. Bạn muốn xem liệu một liệu pháp tốt hơn những liệu pháp khác.

Hay :Một nhà nghiên cứu và điều tra chăm sóc đến việc xác định liệu có sự độc lạ về sức mạnh đôi chân chân giữa những người chơi bóng bầu dục nghiệp dư, bán chuyên nghiệp và chuyên nghiệp hay không. Lực / cường độ đo được trên máy isokinetic là biến nhờ vào. Kiểu phong cách thiết kế nghiên cứu và điều tra được minh họa dưới dạng sơ đồ trong hình dưới đây :

Ví dụ về phân tích phương sai ANOVA

Hai loại nghiên cứu và phân tích ANOVA

Có nhiều hơn 2 loại nghiên cứu và phân tích phương sai, tuy nhiên trong khuôn khổ nội dung bài viết này, tất cả chúng ta sẽ chỉ khám phá hai loại thông dụng nhất là nghiên cứu và phân tích phương sai một yếu tố và hai yếu tố .

1 / Phân tích phương sai một yếu tố ( one-way ANOVA )

One-way ANOVA là một loại thử nghiệm thống kê so sánh phương sai trong nhóm có nghĩa là trong một mẫu trong khi chỉ xem xét một yếu tố hoặc một biến độc lập. Phương sai một yếu tố so sánh ba hoặc nhiều hơn ba nhóm phân loại để xác lập xem có sự độc lạ giữa chúng hay không. Trong mỗi nhóm nên có ba hoặc nhiều quan sát và phương tiện đi lại của những mẫu được so sánh .Ví dụ như :

Bạn có thể sử dụng phân tích phương sai một yếu tố để tìm hiểu liệu hiệu suất kiểm tra có khác nhau hay không dựa trên mức độ lo lắng giữa các học sinh (chia học sinh thành ba nhóm độc lập: học sinh thấp, trung bình và cao bị căng thẳng).

2 / Phân tích ANOVA hai yếu tố ( two-way ANOVA )

ANOVA hai yếu tố là một phần lan rộng ra của nghiên cứu và phân tích phương sai một yếu tố. Với One Way, bạn có một biến độc lập tác động ảnh hưởng đến biến phụ thuộc vào. Còn với two-way ANOVA, sẽ có 2 biến độc lập .

Ví dụ: bạn có thể sử dụng phân tích ANOVA hai yếu tố để tìm hiểu liệu có sự tương tác giữa giới tính và trình độ học vấn đối với sự lo lắng kiểm tra giữa các sinh viên đại học. Trong đó giới tính (nam / nữ) và trình độ học vấn (đại học / sau đại học) là các biến độc lập của bạn, và kiểm tra lo lắng là biến phụ thuộc của bạn. 

Thực hành nghiên cứu và phân tích ANOVA trong SPSS

Các bước thực thi kiểm định ANOVA trong SPSS

Ví dụ : Một người quản trị muốn nâng cao hiệu suất tại công ty của mình bằng cách tăng vận tốc mà nhân viên cấp dưới của anh ta hoàn toàn có thể sử dụng một chương trình bảng tính đơn cử. Vì anh ta không có những kiến thức và kỹ năng nội bộ, anh ta thuê một công ty bên ngoài phân phối đào tạo và giảng dạy trong chương trình bảng tính này. Họ cung ứng 3 khóa học : beginner, intermediate và advanced. Người quản trị này không chắc như đinh khóa học nào sẽ thiết yếu cho loại việc làm mà nhân viên cấp dưới của mình cần. Vì vậy anh ta gửi 10 nhân viên cấp dưới vào khóa học beginner, 10 ở intermediate và 10 cho khóa học advanced. Khi tổng thể họ trở về từ khóa huấn luyện và đào tạo, anh ta đưa ra cho họ một yếu tố cần xử lý bằng cách sử dụng chương trình bảng tính và thời hạn họ mất bao lâu để hoàn thành xong yếu tố. Sau đó, so sánh ba khóa học để xem liệu có bất kể sự độc lạ nào trong thời hạn trung bình để triển khai xong yếu tố .

Để phân tích phương sai một yếu tố ANOVA trong SPSS, ta thực hiện theo các bước sau:

Bước 1: Nhấp vào Analyze > Compare Means > One-Way ANOVA… trên menu

Bước 2 : Hộp thoại One-Way ANOVA được mở ra :

Chuyển biến phụ thuộc Time vào box Dependent List và biến độc lập Course vào box Factor bằng cách sử dụng các nút mũi tên tương ứng hoặc kéo thả các biến vào ô trống, như hình dưới đây:

Bước 3: Nhấn vào button Post hoc…, tick chọn Tukey

Bước 4: Nhấn vào button Continue

Bước 5: Nhấn vào button Options…, tick chọn Descriptive trong khu vực –Statistics–

Bước 6: Nhấn vào button Continue

Bước 7: Nhấn vào button OK

Cách nghiên cứu và phân tích hiệu quả

Sau khi triển khai xong 7 bước trên, ta được hiệu quả xuất ra gồm có 2 bảng :

• Bảng mô tả (Descriptives Table)

Bảng miêu tả phân phối 1 số ít thống kê diễn đạt rất có ích, gồm có giá trị trung bình, độ lệch chuẩn, độ an toàn và đáng tin cậy 95 % cho biến phụ thuộc vào Time .

• Bảng ANOVA

Đây là bảng tác dụng đầu ra của nghiên cứu và phân tích ANOVA. Từ hiệu quả này, tất cả chúng ta sẽ nhìn nhận được liệu có sự độc lạ có ý nghĩa thống kê giữa những nhóm hay không. Trong bảng ANOVA, ta thấy rằng giá trị thông số Sig. =. 021 < 0.05 => Có sự độc lạ có ý nghĩa thống kê về thời hạn trung bình để triển khai xong bảng tính giữa những khóa học khác nhau. Tuy nhiên để biết nhóm nào khác với nhóm nào cần nhìn vào bảng tiếp theo .

• Bảng Multiple Comparisons 

Từ hiệu quả bảng ANOVA, ta đã biết được có sự độc lạ có ý nghĩa thống kê giữa những nhóm nói chung. Với bảng Multiple Comparisons này sẽ cho ta thấy rõ hơn về sự độc lạ này. Cụ thể, tại cột Sig. Ta sẽ xem xét giá trị nào bé hơn 0.05 Ta thấy có giá trị 0,046 đó là sig. khi so sánh sự hài lòng giữa hai nhóm beginner và intermediate ; cũng như giá trị Sig. là 0,034 của hai nhóm beginner và advanced .=> Có sự độc lạ có ý nghĩa thống kê về thời hạn để hoàn thành xong bảng tính giữa hai nhóm tham gia khóa học beginner và intermediate cũng như hai nhóm beginner và advanced. Đồng thời không có sự độc lạ giữa những nhóm tham gia khóa học intermediate and advanced .

Trên đây Luận Văn 2s đã giới thiệu đến bạn khái niệm phân tích phương sai ANOVA cũng như cách thực hành kiểm định ANOVA trong SPSS. Tuy nhiên, trên thực tế, khi tiến hành thực hiện phân tích phương sai đối với các đề tài phức tạp như luận văn tốt nghiệp, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ bạn rất có thể gặp phải những “sự cố” với dữ liệu của mình. Hãy liên hệ với Dịch vụ Phân tích định lượng – Hỗ trợ SPSS của chúng tôi nhé!