Trong toán học, một bất đẳng thức (tiếng Anh: Inequality) là một phát biểu về quan hệ thứ tự giữa hai đối tượng. (Xem thêm: đẳng thức)

Ký hiệu a

a nhỏ hơn b
Ký hiệu $a>b\!\$ a lớn hơn b.

Những quan hệ nói trên được gọi là bất đẳng thức nghiêm ngặt; ngoài ra ta còn có bất đẳng thức không nghiêm ngặt:

Bạn đang đọc: Bất đẳng thức – Wikipedia tiếng Việt

$a\leq b$ a nhỏ hơn hoặc bằng b
$a\geq b$ a lớn hơn hoặc bằng b.
$|a|\geq a$ |a| lớn hơn hoặc bằng a.

Người ta còn dùng một ký hiệu khác để chỉ ra rằng một đại lượng lớn hơn rất nhiều so với một đại lượng khác .

Ký hiệu a >b có nghĩa là a lớn hơn b rất nhiều

Các ký hiệu a, b ở hai vế của một bất đẳng thức hoàn toàn có thể là những biểu thức của những biến. Sau đây ta chỉ xét những bất đẳng thức với những biến nhận giá trị trên tập số thực hoặc những tập con của nó .

Nếu một bất đẳng thức đúng với mọi giá trị của tất cả các biến có mặt trong bất đẳng thức, thì bất đẳng thức này được gọi là bất đẳng thức tuyệt đối hay không điều kiện. Nếu một bất đẳng thức chỉ đúng với một số giá trị nào đó của các biến, với các giá trị khác thì nó bị đổi chiều hay không còn đúng nữa thì nó được goị là một bất đẳng thức có điều kiện. Một bất đẳng thức đúng vẫn còn đúng nếu cả hai vế của nó được thêm vào hoặc bớt đi cùng một giá trị, hay nếu cả hai vế của nó được nhân hay chia với cùng một số dương. Một bất đẳng thức sẽ bị đảo chiều nếu cả hai vế của nó được nhân hay chia bởi một số âm.

Hai bài toán thường gặp trên những bất đẳng thức là

Chứng minh bất đẳng thức đúng với trị giá trị của các biến thuộc một tập hợp cho trước, đó là bài toán chứng minh bất đẳng thức.
Tìm tập các giá trị của các biến để bất đẳng thức đúng. Đó là bài toán giải bất phương trình.
Tìm giá trị lớn nhất,nhỏ nhất của một biểu thức một hay nhiều biến. Đó gọi là tìm cực trị.

Mục lục nội dung

Các đặc thù[sửa|sửa mã nguồn]

Bất đẳng thức có những đặc thù sau :

Tính chất bắc cầu[sửa|sửa mã nguồn]

Tính chất bắc cầu của bất đẳng thức được phát biểu như sau:

Xem thêm: Ngành Y học Dự phòng sau khi ra trường sẽ làm gì? Ở đâu?

Với mọi số thực a, b,c:
- Nếu a > b và b > c thì a > c
- Nếu a < b và b < c thì a < c

Tính chất liên hệ đến phép cộng và phép trừ[sửa|sửa mã nguồn]

Tính chất tương quan đến phép cộng và phép trừ được phát biểu như sau :

Phép cộng và phép trừ với cùng một số thực bảo toàn quan hệ thứ tự trên tập số thực.

Với mọi số thực a, b và c:
- Nếu a > b thì a + c > b + c và a – c > b – c
- Nếu a < b thì a + c < b + c và a – c < b – c

Tính chất liên hệ đến phép nhân và phép chia[sửa|sửa mã nguồn]

Tính chất tương quan đến phép nhân và phép chia được phát biểu như sau :

Phép nhân (hoặc chia) với một số thực dương bảo toàn quan hệ thứ tự trên tập số thực, phép nhân (hoặc chia)với một số thực âm đảo ngược quan hệ thứ tự trên tập số thực. Cụ thể:

Với mọi số thực a, b và c:
- Nếu c là một số dương và a > b thì a × c > b × c và a/c > b/c
- Nếu c là một số dương và a b thì a × c b × c và a/c > b/c

Áp dụng một hàm đơn điệu vào hai vế của một bất đẳng thức[sửa|sửa mã nguồn]

Từ định nghĩa của những hàm đơn điệu ( tăng hoặc giảm ) ta hoàn toàn có thể đưa hai vế của một bất đẳng thức trở thành biến của một hàm đơn điệu tăng khắt khe mà bất đẳng thức hiệu quả vẫn đúng. trái lại nếu ta áp vào hai vế của một bất đẳng thức dạng hàm đơn điệu giảm khắt khe thì lúc ấy ta phải hòn đảo chiều bất đẳng thức khởi đầu để được bất đẳng thức đúng .Điều đó có nghĩa là :

Nếu có bất đẳng thức không nghiêm ngặt a ≤ b (hoặc a ≥b) và
1. f(x) là hàm đơn điệu tăng thì f(a) ≤ f(b) (hoặc f(a)≥f(b)) (không đảo chiều)
2. f(x) là hàm đơn điệu giảm thì f(a) ≥ f(b) (hoặc f(a)≤f(b))(đảo chiều)
Nếu có bất đẳng thức nghiêm ngặt a b) và
1. f(x) là hàm đơn điệu tăng nghiêm ngặt thì f(a) < f(b) (hoặc f(a)>f(b)) (không đảo chiều)
2. f(x) là hàm đơn điệu giảm nghiêm ngặt thì f(a) > f(b) (hoặc f(a)<f(b)) (đảo=”” chiều)<=”” li=””></f(b))>

Kiểu ký hiệu ghép nối ( Bất đẳng thức kép )[sửa|sửa mã nguồn]

Ký hiệu a<b<c< b=””> có nghĩa là a < b và b < c và do tính chất bắc cầu ta suy ra a < c. Dễ thấy rằng, cũng bằng các tính chất ở phần trên, chúng ta có thể cộng/trừ cùng một số vào ba số hạng này, hay nhân/chia cả ba số hạng này với cùng một số khác không và tùy vào dấu của số nhân/chia đó mà ta có đảo chiều bất đẳng thức hay không. Nhưng cần thận trọng vì bạn chỉ có thể làm điều đó với cùng một số, tức là a

Tổng quát hơn, kiểu ký hiệu ghép nối này có thể dùng với một số bất kỳ các số hạng: chẳng hạn a1 ≤a2 ≤…≤an có nghĩa là ai≤ai+1 với i = 1,2,…,n-1. Theo tính chất bắc cầu, điều này tương đương với ai≤aj với mọi 1≤i≤j≤n.

Đôi khi, kiểu ký hiệu ghép nối được dùng với những bất đẳng thức có chiều ngược nhau, trong trường hợp này phải hiểu đây là việc viết ghép những bất đẳng thức riêng không liên quan gì đến nhau cho hai số hạng kế cận nhau. Cho ví dụ, a c ≤ d có nghĩa là a < b, b > c và c ≤ d. Thường trong toán học, người ta ít xài kiểu ký hiệu này và trong ngôn từ lập trình, chỉ có một chút ít ngôn từ như Python cho phép dùng ký hiệu này .

Các bất đẳng thức nổi tiếng[sửa|sửa mã nguồn]

Xem thêm bảng các bất đẳng thức

Khi gặp những đại lượng mà không hề tìm được hoặc không thuận tiện tìm được công thức tính đúng chuẩn, những nhà toán học thường dùng bất đẳng thức để số lượng giới hạn khoảng chừng tầm giá trị mà những đại lượng đó hoàn toàn có thể có. Một vài bất đẳng thức thông dụng và có tên gọi riêng cho nó :

Xem thêm: Thực chất keo 502 dán đồ sứ được hay không?

Hardy, G., Littlewood J.E., Polya, G. (1999). Inequalities. Cambridge Mathematical Library, Cambridge University Press. ISBN 0521052068.
Beckenbach, E.F., Bellman, R. (1975). Introduction to Inequalities. Random House Inc. ISBN 0394015592.
Drachman, Byron C., Cloud, Michael J. (1998). Inequalities: With Applications to Engineering. Springer-Verlag. ISBN 0387984046.

Source: https://mindovermetal.org
Category: Wiki công nghệ

5/5 - (2 votes)

Xem thêm: Tập hợp là gì? Cách biểu diễn trong toán học