Bản Tuyên ngôn độc lập của Việt Nam được Hồ Chí Minh soạn thảo, và đọc trước công chúng tại vườn hoa Ba Đình (nay là Quảng trường Ba Đình) ngày 2 tháng 9 năm 1945.[1][2] Đây được nhiều người xem là bản tuyên ngôn độc lập thứ ba trong lịch sử Việt Nam, sau bài thơ thần Nam quốc sơn hà ở thế kỷ 11 và Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi viết năm 1428.
Mục lục nội dung
Lịch sử
Việt Nam trở thành thuộc địa của thực dân Pháp từ giữa thế kỷ 19.[3][4] Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Đế quốc Nhật Bản đã thay Pháp chiếm đóng Việt Nam từ năm 1940. Khi Nhật Bản đầu hàng quân Đồng Minh giữa năm 1945, Việt Minh là một phần của phe Đồng Minh nên Nhật Bản đầu hàng ngày 19 tháng 8 sau Cách mạng tháng Tám.
Sáng ngày 26 tháng 8 năm 1945, tại ngôi nhà số 48 Hàng Ngang, Thành Phố Hà Nội, Hồ Chí Minh đã triệu tập và chủ trì cuộc họp của Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam. [ 5 ] Trong số những quyết định hành động của cuộc họp này, Thường vụ nhất trí chuẩn bị sẵn sàng Tuyên ngôn độc lập và tổ chức triển khai mít tinh lớn ở TP. Hà Nội để nhà nước Lâm thời ra đời nhân dân, cũng là ngày nước Nước Ta chính thức công bố quyền độc lập và thiết lập chính thể Dân chủ Cộng hòa .Ngày 30 tháng 8 năm 1945, Hồ Chí Minh mời 1 số ít người đến góp ý cho bản Tuyên ngôn độc lập do ông soạn thảo. [ 5 ]. 31 tháng 8 năm 1945, ông bổ trợ thêm cho dự thảo Tuyên ngôn độc lập [ 5 ] và đến 2 tháng 9 năm 1945, ông đọc bản Tuyên ngôn độc lập trong cuộc mít tinh trước hàng chục vạn quần chúng, tại Quảng trường Ba Đình, TP.HN, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa .Cuối tháng 8 năm 1945, Hồ Chí Minh lo chuyện ảnh hưởng tác động đến những chỉ huy của phe Đồng Minh theo hướng công nhận nền độc lập của Nước Ta, cũng như chuyện ông phải nắm quyền lực tối cao nhà nước hoặc phải tự bộc lộ bản thân như thể hình tượng dân tộc bản địa của sự thống nhất và tự quyết. Hồ Chí Minh đã lựa chọn một cách tiếp cận trọn vẹn khác với những vua, chúa trước kia của Nước Ta khi ông trực tiếp đọc bản Tuyên ngôn chứ không cần trải qua bên bên trung gian nào đó. Điều này cũng khác hẳn với Đế quốc Việt Nam, bên đã không triệu tập một buổi đọc bản Tuyên ngôn độc lập có sự tham gia của quần chúng. Còn lễ thoái vị của Hoàng đế Bảo Đại, cựu hoàng có vẻ như không được mời trò chuyện trước công chúng cho đến lúc đọc lời công bố thoái vị đầy xúc cảm trước đám đông ở cổng Ngọ Môn tại Huế vào ngày 30 tháng Tám. Cái cách Hồ Chí Minh đọc bản tuyên ngôn cũng phảng phất nét tương đương với không khí lộng lẫy và hoành tráng của những buổi lễ chính trị tại Tây Âu, Hoa Kỳ và Liên Xô. Hồ Chí Minh đã lựa chọn trung tâm vui chơi quảng trường Puginier, sau này được gọi là trung tâm vui chơi quảng trường Ba Đình, một nơi thoáng đãng không bị những chướng ngại vật che khuất tầm nhìn nhằm mục đích đủ chỗ chứa lượng khán thính giả càng nhiều càng tốt dù chỉ có vài ngày thông tin. Đối với đồng bào Công giáo, ngày hôm đó cũng là ngày ” Lễ hội những người tử vì đạo Nước Ta ” của Công giáo, tưởng niệm những người đã chết vì đức tin của mình, đặc biệt quan trọng vào thế kỉ 19, nên những nhà thời thánh ở TP. Hà Nội buổi sáng đó tràn ngập người tham gia thánh lễ. Việc lựa chọn ngày 02/09 của Hồ Chí Minh còn nhằm mục đích kết nối chính quyền sở tại mới với phía Giáo hội Thiên chúa giáo. Các linh mục sau buổi lễ của mình đã cùng những giáo dân hướng về Quảng trường Ba Đình để tham gia buổi lễ. Những nhà sư trụ trì ở những ngôi chùa cũng làm tựa như vậy. Các giáo viên trang bị còi hay loa đứng vị trí số 1 đám trẻ con hát những bài ca cách mạng. Đám người trẻ tuổi đặc biệt quan trọng quan tâm đến cách những lá quốc kì đỏ rực mà những nhóm thiếu nữ đang cầm tương phản với những chiếc áo dài trắng tinh khôi. [ 6 ]
Nội dung bản tuyên ngôn
Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòaBản tuyên ngôn gồm 3 phần :
- Phần 1: Cơ sở pháp lý của bản tuyên ngôn.
- Phần 2: Cơ sở thực tiễn của bản tuyên ngôn.
- Phần 3: Lời tuyên bố độc lập.
“
… Vì những lẽ trên, chúng tôi, chính phủ nước nhà lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, trịnh trọng công bố với quốc tế rằng :Nước Nước Ta có quyền hưởng tự do và độc lập, và thực sự đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc bản địa Nước Ta quyết đem toàn bộ ý thức và lực lượng, tính mạng con người và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy !
”
Những người ký tên gồm : Hồ Chí Minh ( quản trị ), Trần Huy Liệu, Võ Nguyên Giáp, Chu Văn Tấn, Dương Đức Hiền, Nguyễn Văn Tố, Nguyễn Mạnh Hà, Cù Huy Cận, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Xuân, Vũ Trọng Khánh, Phạm Văn Đồng, Đào Trọng Kim, Vũ Đình Hòe, Lê Văn Hiến. [ 7 ]
Diễn biến ngày 2 tháng 9
Theo tường thuật của nhà báo Hồng Hà, báo Cứu quốc của Việt Minh, ông Nguyễn Hữu Đang đọc chương trình buổi lễ và ra mắt nhà nước lâm thời, quản trị nhà nước đọc Tuyên ngôn độc lập, những thành viên nhà nước tuyên thệ, ông Võ Nguyên Giáp, bộ trưởng liên nghành Bộ Nội vụ giãi bày tình hình trong nước và trách nhiệm của nhà nước, ông Trần Huy Liệu tường trình vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại, ông Nguyễn Lương Bằng đại biểu của Tổng bộ Việt Minh thuật qua lại cuộc tranh đấu của Việt Minh để mưu giải phóng cho dân tộc bản địa [ 8 ] .Sân khấu được làm vội vã từ gỗ và được trang hoàng bằng lớp vải trang trí trắng và đỏ, do đó được cho phép hầu hết khán thính giả hoàn toàn có thể thấy được những vị chỉ huy mới của mình, dù chỉ như những chấm li ti. Hồ Chí Minh và những đồng sự của mình đã cố gắng nỗ lực truyền trực tiếp bản Tuyên ngôn độc lập đến mọi miền Tổ quốc nhưng những yếu tố kỹ thuật lúc đó đã không được cho phép điều này diễn ra. Mặc dù đã ở quốc tế trong suốt hơn 30 năm nhưng phong thái nói tiếng Việt của Hồ Chí Minh vẫn đầy tự tin và can đảm và mạnh mẽ. Bản tuyên ngôn độc lập có độ dài vừa đủ do những người Việt tham gia buổi lễ hôm đó phần nhiều còn chưa tiếp xúc với hoạt động giải trí mít-ting kiểu châu Âu như thế này khi nào. Ngày mùng 2 tháng 9 năm đó, nhiều mái ấm gia đình đã quét dọn nhà cửa và chuẩn bị sẵn sàng đốt pháo để ăn mừng buổi lễ. [ 9 ]Từ Phủ Toàn quyền, Jean Sainteny, viên chức hạng sang của nước Pháp Tự do ( Free French ) – nước Pháp sau khi được giải phóng khỏi Phát-xít Đức đã xuất hiện ở Thành Phố Hà Nội, đã quan sát hàng chục ngàn người Nước Ta đi thành từng hàng băng qua quốc lộ Brière-de-l ’ Isle để tiến vào trung tâm vui chơi quảng trường. Jean Sainteny quá bất ngờ trước sự tham gia công khai minh bạch của giới Công giáo và sửng sốt trước sự trật tự của đám đông, không có bất kể hành vi gây rối nào. Không ai có cử chỉ thù địch so với Jean Sainteny hay so với tòa nhà phủ Toàn quyền. [ 10 ]Vấn đề bảo mật an ninh cũng được quan tâm đến đáng kể, với đội quân danh dự của Quân Giải phóng bảo vệ không ai trong số khán thính giả hoàn toàn có thể tới gần khán đài trong khoanh vùng phạm vi 20 mét, những công nhân và sinh viên có vũ trang cũng được xếp đặt tại mọi góc của mấy khu vườn, và một đơn vị chức năng tự vệ cẩn trọng trước bất kỳ sự quấy rối nào từ hướng Thành Thành Phố Hà Nội nơi quân Pháp vẫn còn bị Nhật giam giữ. Trước cuộc mít-tinh, lính Nhật ở khu đất thuộc Phủ Toàn quyền đã thiết lập mấy khẩu súng máy chĩa về trung tâm vui chơi quảng trường, làm những nhà tổ chức triển khai phải dựng lên một bức màn người gồm những dân quân tự vệ với thông tư thà chết còn hơn rút lui. [ 11 ]
Mặc dù chương trình được mong đợi bắt đầu vào đúng 2 giờ chiều, nhưng xe hơi chở các thành viên trong nội các Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã đến trễ hai mươi lăm phút khi phải đi xuyên qua các đám đông. Hồ Chí Minh dẫn đầu những người còn lại bước nhanh lên khán đài, điều làm ngạc nhiên nhiều người đứng xem vì họ mong chờ những người cầm quyền sẽ di chuyển với phong thái từ tốn và trang nghiêm. Trong khi hầu hết các đồng sự của ông trên khán đài đều mặc đồ vest Tây và thắt cravate, nhưng Hồ Chí Minh cố ý chọn mặc bộ đồ kaki phai màu với cổ cao và mang đôi dép cao su trắng.[12]
Sau lễ chào cờ và hát quốc ca, Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Nội vụ, bước tới micrô giới thiệu Hồ Chí Minh, người được chào mừng bằng những tiếng hô vang dội được sắp xếp trước, “Độc lập! Độc lập!” Hồ Chí Minh vẫy tay trước khán thính giả trong vài phút, đoạn nâng hai bàn tay lên để kêu mọi người im lặng. Bằng giọng Nghệ Tĩnh đặc trưng, Hồ Chí Minh bắt đầu đọc Tuyên ngôn Độc lập.[13] Đọc đến giữa chừng, Hồ Chí Minh hỏi: “Tôi nói, Đồng bào có nghe rõ không?” và đám đông đồng thanh hô vang “Rõ!“.[14]
Trong buổi lễ này, trải qua bản Tuyên ngôn độc lập, Hồ Chí Minh cũng đã lôi kéo những nước Đồng minh ủng hộ nền độc lập chân chính do nhân dân Nước Ta vừa tự tay giành được trải qua Cách mạng tháng Tám. Ông công bố rằng nhà nước lâm thời đã huỷ bỏ hết mọi hiệp ước do Pháp kí trong quan hệ với Nước Ta và bãi bỏ hết mọi độc quyền của người Pháp, và cảnh báo nhắc nhở rằng người Việt ” nhất quyết chống lại thủ đoạn của bọn thực dân Pháp “. Kết thúc bài phát biểu của mình, Hồ Chí Minh trình làng từng bộ trưởng liên nghành trong nhà nước lâm thời với quần chúng nhân dân và tổng thể đều làm lễ tuyên thệ nhậm chức .Võ Nguyên Giáp khi đó bước tới và đọc một diễn văn dài đầy vẻ nghiêm trang để tô điểm thêm cho bản Tuyên ngôn. [ 15 ] Sau đó, Trần Huy Liệu, bộ trưởng liên nghành bộ thông tin và tuyên truyền, báo cáo giải trình trước khán thính giả về buổi lễ thoái vị của Bảo Đại ở Huế ba ngày trước đó, và rồi trao thanh kiếm hoàng gia và ấn cho Hồ Chí Minh. Là một người có năng lực ăn nói thiên bẩm, Trần Huy Liệu có vẻ như đã làm cho đám đông cười ồ lên và vỗ tay khi miêu tả sự cáo chung của chế độ quân chủ. Hòa vào toàn cảnh đó, Hồ Chí Minh công bố rằng thanh kiếm, trước kia được dùng để đàn áp dân chúng, giờ đây sẽ được dùng để ” chặt đầu kẻ phản bội “. [ 16 ]
Đại diện cho Tổng bộ Việt Minh là Nguyễn Lương Bằng sau đó nói ngắn gọn về nhu cầu cần thống nhất và đấu tranh, phát biểu thẳng thừng rằng đánh Pháp là chuyện cần thiết. Vào một thời điểm nào đó giữa buổi lễ lúc chiều, hai chiếc máy bay Tia chớp P-38 của Mỹ sà xuống thấp ngay trên đám đông, một sự kiện được tuyên bố ngay tức thì và ai cũng tin là đại diện cho lời chào mừng của Mỹ dành cho chính quyền non trẻ của Việt Nam.[17] Cuối cùng, trước khi kết thúc buổi lễ, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố: “Chúng ta sẽ phải trải qua nhiều khốn khó và đau khổ hơn nhiều. Đồng bào phải ủng hộ chính quyền, để sau này có thêm nhiều buổi ăn mừng và thắng lợi!”[18] Buổi lễ kết thúc bằng việc đoàn người có tổ chức ở quảng trường sau đó diễu hành ra phố, giải tán ở hồ Hoàn Kiếm, và gia nhập vào bầu không khí vui chung cho đến giờ giới nghiêm.[19]
Tại TP HCM
Vào thời điểm đó, do hạn chế về phương tiện kỹ thuật nên các diễn biến ở Hà Nội không được truyền đến Sài Gòn nhưng từ bài diễn văn ứng khẩu của Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ Trần Văn Giàu, nhân dân miền Nam nói chung và nhân dân Sài Gòn nói riêng đã thể hiện lòng quyết tâm ủng hộ cách mạng, ủng hộ mặt trận Việt Minh, bảo vệ nền độc lập non trẻ của Việt Nam.[20] Lễ đài lễ độc lập 2-9-1945 tại Sài Gòn đặt trên đường Cộng Hòa (nay là đường Lê Duẩn), ngay phía sau nhà thờ Đức Bà. Hầu hết người dân Sài Gòn đều đổ ra đường, thành một biển người chưa từng thấy ở thành phố này. Cờ rợp trời: cờ đỏ sao vàng của Việt Minh, cờ các nước đồng minh, cờ của các đoàn thể. Khẩu hiệu giăng đầy các con đường lớn: “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa muôn năm!”, “Đả đảo thực dân Pháp!”, “Độc lập hay là chết!” bằng năm thứ tiếng: Việt, Hoa, Anh, Pháp, Nga.
Lễ độc lập cử hành đúng 14 giờ chiều. Nhưng mới 12 giờ trưa, dưới mặt trời đứng bóng, những đoàn thể dân chúng, những toán dân quân từ trong những trụ sở ở Châu Thành, từ những vùng ngoại ô kéo về quốc lộ Cộng Hòa ( tức quốc lộ Norodom vừa đổi tên ) tập trung chuyên sâu sau nhà thời thánh Đức Bà. Buổi lễ khởi đầu bằng nghi thức chào quốc kỳ. Lúc đó, bản Tiến quân ca của Văn Cao chưa được thông dụng trong Nam nên ban quân nhạc cử bài Quốc tế ca và bản Thanh niên hành khúc, nhạc của Lưu Hữu Phước. Theo thông tin của ban tổ chức triển khai buổi lễ, đúng 14 giờ chiều hôm ấy, tại trung tâm vui chơi quảng trường Ba Đình ở Thành Phố Hà Nội, quản trị Hồ Chí Minh sẽ đọc bản Tuyên ngôn độc lập. Đài lời nói Nước Ta ( lúc đó đặt tại Bạch Mai nên còn gọi là Đài Bạch Mai ) sẽ trực tiếp truyền thanh buổi lễ ở TP. Hà Nội trên làn sóng 32 m. Ban tổ chức triển khai sẽ tiếp sóng Đài Bạch Mai để đồng bào TP HCM nghe bản Tuyên ngôn độc lập qua mạng lưới hệ thống loa phóng thanh đặt dọc theo đường Cộng Hòa và những ngả đường gần đó .Tuy nhiên, việc tiếp sóng không thành công xuất sắc. Nửa giờ trôi qua, dân chúng mở màn buôn chuyện rối loạn. Một số người cẩn trọng đặt ra nghi vấn : phải chăng có kẻ phá hoại ? Mặc dù thiếu tín nhiệm này không có chứng cớ, tuy nhiên trong toàn cảnh lúc đó nó vẫn thuyết phục được nhiều người. Mãi về sau này người ta mới biết nguyên do của sự cố này : đài phát của ta quá yếu, máy thu của ta quá cũ, thời tiết chiều hôm ấy lại xấu. Để trấn an quần chúng, ban tổ chức triển khai buổi lễ ý kiến đề nghị ông Trần Văn Giàu phát biểu. Ông Trần Văn Giàu tâm lý vài phút, ghi vội lên giấy mấy ý chính, rồi bước lên lễ đài, ứng khẩu một bài diễn văn. Lúc đó, những nhà báo chưa sử dụng máy ghi âm nên ghi lại bài diễn văn bằng chiêu thức tốc ký để công bố toàn văn trên những báo xuất bản ở Hồ Chí Minh ngày hôm sau .
Mở đầu, ông Trần Văn Giàu tuyên bố một đổi thay lớn trong lịch sử nước nhà sau Cách mạng Tháng Tám: “Việt Nam từ một xứ thuộc địa đã trở thành một nước độc lập. Việt Nam từ một đế chế đã trở thành một nước cộng hòa. Việt Nam đương tiến bước trên đường sống”. Song cuộc hồi sinh của dân tộc đang bị kẻ thù đe dọa: “Kẻ địch toan tính một cuộc âm mưu gác lại ách nô lệ trên cổ 25 triệu đồng bào… Chúng tôi đã nắm được bằng cớ chắc chắn là họ toan dùng võ lực thình lình lật đổ chính phủ dân chủ cộng hòa để đặt lại một quan toàn quyền như thuở trước”.
Do đó, ông khuyên đồng bào hãy đề cao cảnh giác: “Mừng thắng lợi, nhưng đồng bào chớ say sưa vì thắng lợi. Bởi vì Việt Nam yêu quí của chúng ta đương gặp một tình cảnh nguy nan. Không khéo lo, nước ta dân ta có thể bị tròng lại ách nô lệ”. Ông Trần Văn Giàu hỏi những người dự lễ: “Đồng bào ở đây có ai thừa nhận một quan toàn quyền cai trị xứ ta không? Có ai chịu bó tay để cho chế độ thực dân – ra mặt hay giấu mặt – trở lại không?”. Sau mỗi câu hỏi của ông, cả triệu người đồng thanh đáp lại: “Không! Không! Không!” vang dội một góc trời. Tiếp sau sự đồng tâm ấy, ông Trần Văn Giàu nhắc lại những điều đã nói với đại diện chính phủ Pháp:
“Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẵn sàng ký kết với Cộng hòa Pháp những hiệp ước cộng tác về kinh tế, về văn hóa, luôn về binh bị nữa, nếu Pháp công khai thừa nhận quyền độc lập của chúng tôi. Nhược bằng trái lại, các người kể chúng tôi như tôi mọi thì liên hiệp với dân chúng cách mạng Pháp, chúng tôi thề chết (chứ) không nhượng bộ trước bất cứ một sự hăm dọa hay khiêu khích nào”. Thay mặt hàng triệu người dân Nam bộ, ông nói lên quyết tâm bảo vệ tổ quốc: “Chúng ta thề cương quyết đứng bên cạnh chánh phủ, chống mọi sự xâm lăng, dầu chết cũng cam lòng”. Ông kết thúc bài diễn văn bằng lời kêu gọi: “Quốc dân hãy sẵn sàng chiến đấu!… Đứng lên! Ngày độc lập bắt đầu từ nay! Tiến tới, vì độc lập, vì tự do, tiến tới mãi! Không một thành lũy nào ngăn nổi chí của muôn dân trên đường giải phóng!”.[21]
Ý nghĩa
Về mặt chính trị, bản Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử hiện đại Việt Nam. Đây là biểu tượng cho việc chấm dứt sự cai trị của các thế lực ngoại quốc ở Việt Nam. Bản tuyên ngôn đã đưa tới cho người đọc và người nghe một thế giới quan kịch tính, một lịch sử cô đặc, một vài khẳng định táo bạo, những cụm từ sinh động, và hình tượng đầy cảm xúc. Trong bản Tuyên ngôn độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiên liệu được việc Pháp sẽ quay lại và Hoa Kỳ sẽ can thiệp vào Việt Nam.[22] Bản Tuyên ngôn độc lập đã nêu bật các giá trị bình đẳng giữa các quốc gia, các quyền cơ bản của con người và của các dân tộc, quyền tự quyết dân tộc và quyền được hưởng độc lập, tự chủ của mỗi quốc gia. Bản Tuyên ngôn Độc lập đã tố cáo và lên án những tội ác man rợ của thực dân Pháp đối với nhân dân Việt Nam về các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa… Đồng thời khẳng định, Việt Nam – một nước thuộc phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai – đã giành độc lập sau khi chiến thắng Phát xít Nhật Bản, trước đó người Pháp đã hai lần trao quyền đại diện và bảo hộ đối với Việt Nam cho Phát xít Nhật nên Pháp không còn đủ tư cách để đại diện cho nhân dân Việt Nam nữa. Bản Tuyên ngôn độc lập còn khẳng định với thế giới cơ sở pháp lý về quyền của dân tộc Việt Nam được hưởng tự do độc lập, đồng thời cũng vạch ra cơ sở thực tế là Việt Nam đã là một nước tự do và độc lập, không lệ thuộc vào bất cứ nước nào. Đồng thời, bản Tuyên ngôn cũng khẳng định nhân dân Việt Nam sẽ giữ nền độc lập, tự chủ mới giành được bằng mọi giá.[23] Bản tuyên ngôn độc lập để thể hiện sự tôn trọng ngoại giao mà Hà Nội dành cho Paris và Washington khi Chủ tịch Hồ Chí Minh trích dẫn Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ (1776) và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền Pháp (1791). Việc này đã tạo ra bức tranh đối lập giữa những lý tưởng mà Pháp và Mỹ vẫn đang cổ súy với thực tại đau khổ trong 80 năm Việt Nam bị Pháp cai trị.[24]
Tham khảo
Liên kết ngoài
Source: https://mindovermetal.org
Category: Wiki là gì
