Vận dụng lý thuyết “tài chính hành vi” để lý giải hành vi của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Tuy nhiên, vẫn có rất nhiều trường hợp những nhà đầu tư cá thể có những quyết định hành động góp vốn đầu tư phi lý trí, dựa vào cảm hứng, dẫn đến sai lầm đáng tiếc, thua lỗ, từ đó vô tình tạo ra những tác động ảnh hưởng xấu đi cho thị trường. Dựa trên lý thuyết “ Tài chính hành vi ”, bài viết lý giải hành vi của nhà đầu tư cá thể trên đầu tư và chứng khoán Nước Ta, từ đó đưa ra những đề xuất kiến nghị nhằm mục đích giúp nhà đầu tư có quyết định hành động đúng đắn hơn trong góp vốn đầu tư .

Khái quát về lý thuyết “Tài chính hành vi”

Lý thuyết về “ Tài chính hành vi ” là một nghành nghề dịch vụ điều tra và nghiên cứu tương đối mới ở Nước Ta. Lý thuyết này được hình thành và tăng trưởng bởi hai nhà tâm lý học người Mỹ là Daniel Kahneman và Amos Tversky. Năm 2002, Daniel Kahneman đã nhận được phần thưởng Nobel Kinh tế nhờ khu công trình điều tra và nghiên cứu tương quan đến lý thuyết này. Theo nghiên cứu và điều tra của ông, hành vi của nhà đầu tư được tiếp cận dựa trên những yếu tố sau :

Kinh nghiệm

Nhà góp vốn đầu tư ( NĐT ) thường dựa vào kinh nghiệm tay nghề sẵn có của bản thân để đưa ra cách xử lý yếu tố. Nghiên cứu của Kahneman và Tversky ( 1982 ) đã đưa ra 3 chiêu thức của việc ra quyết định hành động dựa trên kinh nghiệm tay nghề, đơn cử :
– Phương pháp dựa vào trường hợp nổi bật : NĐT đưa ra nhìn nhận về trường hợp của mình dựa vào những trường hợp mẫu tương tự như đã xảy ra .
– Phương pháp dựa vào tính sẵn có : NĐT dựa vào những thông tin sẵn có trên thị trường mà mình tích lũy được để đưa ra những quyết định hành động góp vốn đầu tư của mình. Tình huống nổi bật còn bộc lộ ở sự ra quyết định hành động dựa trên những kinh nghiệm tay nghề có được trong quá khứ mà bỏ sót nhiều sự kiện trong hiện tại, nhìn nhận vấn đề một cách riêng không liên quan gì đến nhau, không kết hợp thành mạng lưới hệ thống và tính đến mối liên hệ với tổng thể và toàn diện .
– Phương pháp dựa vào những thông tin tham chiếu để đưa ra kiểm soát và điều chỉnh : Theo chiêu thức này, NĐT sẽ dựa vào 1 số ít thông tin tham chiếu nào đó như biên độ, tỷ suất lạm phát kinh tế, vận tốc tăng trưởng … để làm điểm tham chiếu và có sự kiểm soát và điều chỉnh xoay quanh điểm này cho tương thích với những thông tin sẵn có ở hiện tại .
Như vậy, dựa vào kinh nghiệm tay nghề, NĐT hoàn toàn có thể nhìn nhận Phần Trăm xảy ra của những sự kiện trong tương lai một cách nhanh gọn và thuận tiện. Trong nhiều trường hợp, những điều kiện kèm theo bên ngoài đổi khác tiếp tục và khó Dự kiến, việc dựa vào kinh nghiệm tay nghề là không khả thi, khi đó NĐT sẽ đưa ra quyết định hành động hầu hết dựa vào những quy tắc. Tuy nhiên, NĐT thường nhìn nhận cao hiệu suất cao của những quy tắc mang tính đơn thuần, dễ nhớ … và tiếp tục vận dụng khi đưa ra quyết định hành động, chính điều này làm cho những quyết định hành động của NĐT đưa ra thường không mang lại tác dụng như mong đợi .

Sự lệch lạc về hành vi

Các điều tra và nghiên cứu trong lý thuyết “ Tài chính hành vi ” chỉ ra rằng hầu hết sự xô lệch về hành vi của NĐT là do những nguyên do chính sau đây :
Một là, do sự thiếu hiểu biết về mặt nhận thức dẫn đến NĐT quá tự tin khi đưa ra những quyết định hành động. Tự tin thái quá là hành vi tâm ý trong góp vốn đầu tư sàn chứng khoán thông dụng nhất. Nó hoàn toàn có thể che mờ đi lý trí của NĐT khi Dự kiến tác dụng của góp vốn đầu tư. NĐT khi quá tự tin thường sẽ không quan trọng việc đa dạng hóa hạng mục vì họ cho rằng họ có năng lực Dự kiến thị trường tốt. Vì thế, họ thuận tiện bị ảnh hưởng tác động bởi những dịch chuyển của định giá CP cũng như thị trường nói chung .

Hai là, góp vốn đầu tư dựa vào kinh nghiệm tay nghề chứ không phải dựa trên sự nghiên cứu và phân tích một cách thấu đáo những yếu tố tác động ảnh hưởng đến quyết định hành động góp vốn đầu tư .
Ba là, góp vốn đầu tư dựa trên yếu tố xúc cảm. Các NĐT thành công xuất sắc là những người làm chủ được cảm hứng của mình để đưa ra những quyết định hành động tương thích. Tuy nhiên, sẽ có những lúc NĐT tin rằng mình là một người khôn ngoan, mưu trí. Đây là một sự tự tin thiết yếu về mặt xúc cảm, nhưng đôi lúc nó cũng mang đến không ít rủi ro đáng tiếc, đặc biệt quan trọng là tâm ý chủ quan. Điều này khiến họ thua lỗ, thậm chí còn là “ trắng tay ” .
Bốn là, góp vốn đầu tư dựa trên sự tương tác xã hội. Các NĐT đều sinh sống trong một môi trường tự nhiên xã hội có sự tương tác lẫn nhau của những chủ thể. Tương tác xã hội là một loại tương tác tương đối mạnh. Lý do là chính do hầu hết con người đều rất hoà đồng và có một mong ước tự nhiên là được đồng ý bởi một nhóm, hơn là bị đặt ra ngoài. Chính điều này lý giải nguyên do vì sao những NĐT thanh toán giao dịch trên thị trường lại hành vi một cách phi lý trí và không có lợi cho chính bản thân họ .
Sự xô lệch về hành vi của những NĐT hoàn toàn có thể được khái quát hoá bởi sơ đồ sau :

Tâm lý đám đông

Đầu tư theo đám đông là hành vi của một NĐT bắt chước hành vi của những NĐT khác hoặc tuân theo những diễn biến của thị trường thay vì dựa trên nguồn thông tin và kế hoạch góp vốn đầu tư của chính họ. Trong điều kiện kèm theo thông thường, NĐT hoàn toàn có thể rất bình tĩnh và sáng suốt, nhưng cũng có lúc họ lại bị áp đảo bởi những cảm hứng xấu đi khi những NĐT khác hành vi theo một phương pháp phổ cập nào đó. Đặc biệt khi NĐT đứng trước áp lực đè nén phải đưa ra quyết định hành động nhanh gọn mà không có đủ thông tin thiết yếu …
Tâm lý đám đông không trọn vẹn xấu trong mọi trường hợp, nhưng việc nghiên cứu và điều tra là trọn vẹn thiết yếu. Bởi lẽ nguyên do sâu xa của nhiều cuộc khủng hoảng cục bộ trên quốc tế ( khủng hoảng cục bộ hoa Tulip, Đại suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính quốc tế, khủng hoảng kinh tế châu Á … ) đều có tương quan đến tâm ý này .

Vận dụng lý thuyết “Tài chính hành vi” để lý giải hành vi nhà đầu tư cá nhân  trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Loại hành vi thứ nhất : Dự đoán chỉ số sàn chứng khoán VN-Index dựa theo thị trường quốc tế
Hành vi này hoàn toàn có thể lý giải bởi tâm ý góp vốn đầu tư dựa trên điểm tựa. Trong trường hợp này, NĐT cá thể đã xem chỉ số sàn chứng khoán quốc tế là điểm tựa, điểm tìm hiểu thêm, để đưa ra Dự kiến chỉ số sàn chứng khoán tại Nước Ta. Ví dụ, khi NĐT theo dõi thấy chỉ số Dow Jones ngày hôm nay tăng điểm, thì họ sẽ cho rằng ngày mai, hoặc vài ngày tới, chỉ số VN-Index cũng sẽ tăng, nên họ sẽ thực thi quyết định hành động mua vào CP, dù trong thực tiễn chưa có một cơ sở khoa học nào cho mối liên hệ biến thiên cùng chiều giữa những thị trường .
Loại hành vi thứ hai : Quyết định góp vốn đầu tư dựa theo những nhà đầu tư chuyên nghiệp
Trên TTCK Nước Ta, một trong thực tiễn thường xảy ra là những NĐT cá thể, nhỏ lẻ có khuynh hướng góp vốn đầu tư theo những NĐT chuyên nghiệp như NĐT quốc tế, NĐT tổ chức triển khai. Trong trường hợp này, NĐT cá thể đã xem NĐT quốc tế hay NĐT tổ chức triển khai như thể một trường hợp nổi bật, có năng lực nhìn nhận đúng về sự tăng trưởng của thị trường và việc NĐT quốc tế hay NĐT tổ chức triển khai đưa ra quyết định hành động mua và bán chắc như đinh được dựa trên một nguyên do đáng đáng tin cậy nào đó. Chính niềm tin này đã thôi thúc những NĐT trong nước triển khai những hành vi góp vốn đầu tư theo NĐT quốc tế, NĐT tổ chức triển khai. Cũng chính niềm tin này hoàn toàn có thể làm cho NĐT chạy theo tâm ý đám đông .

Loại hành vi thứ ba: Quyết định mua bán dựa trên thông tin được tiết lộ

NĐT có xu hướng tin tưởng vào thông tin được truyền từ người thân, bạn bè… hơn là thông tin từ các phương tiện truyền thông đại chúng, vì họ tin rằng những thông tin đó cho họ một lợi thế hoặc một sự đảm bảo thành công, từ đó sẽ tác động đến quyết định đầu tư của họ.

Loại hành vi thứ tư: Đầu tư không phân biệt cổ phiếu tốt, xấu

Hành vi này hoàn toàn có thể được lý giải bởi hành vi góp vốn đầu tư dựa trên điểm tựa. Nó khiến NĐT nghĩ rằng giá của một CP có khuynh hướng gắn chặt với sự đổi khác giá của những CP khác mà không phân biệt được CP tốt, xấu. Với những trường hợp, sự kiện đã xảy ra và ghi nhớ sẵn trong đầu, NĐT có xu thế lựa chọn hạng mục góp vốn đầu tư tương thích với kinh nghiệm tay nghề sẵn có đó, như nghành nghề dịch vụ thao tác, nơi sống, mối quan hệ … chứ không phải lựa chọn dựa trên sự nghiên cứu và phân tích một cách thấu đáo, đơn cử .

Loại hành vi thứ năm: Thời gian nắm giữ cổ phiếu thua lỗ quá dài

Hành vi này hoàn toàn có thể được lý giải bởi sự xích míc về mặt nhận thức. Sự xích míc này khiến cho NĐT cá thể quyết định hành động nắm giữ sàn chứng khoán trong thực trạng thua lỗ thay vì bán đi, chính do họ không muốn thừa nhận rằng đó là một quyết định hành động góp vốn đầu tư sai lầm đáng tiếc. Mặt khác, họ vẫn kỳ vọng trong tương lai mọi thứ hoàn toàn có thể biến hóa, giá CP mà họ nắm giữ trong tương lai hoàn toàn có thể tăng trở lại, mặc kệ quyết định hành động liên tục nắm giữ CP này hoàn toàn có thể dẫn tới ngày càng tăng những khoản lỗ của họ .

Đề xuất giải pháp nhằm điều chỉnh hành vi của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán

Trên cơ sở vận dụng lý thuyết ” Tài chính hành vi ” để lý giải hành vi của nhà đầu tư cá thể trên đầu tư và chứng khoán Nước Ta, tác giả đề xuất kiến nghị 1 số ít nhóm giải pháp sau :

Về phía các nhà đầu tư

– Xây dựng phương pháp định giá sàn chứng khoán hài hòa và hợp lý : Thực tế, những NĐT cá thể thường có sự tự tin thái quá vềhiểu biết của mình so với những phương pháp định giá và dự báo xu thế của thị trường. Trong khi, hiệu quả định giá chỉ là giá trị ước tính hài hòa và hợp lý của riêng người định giá. Khái niệm về “ giá trị thực ” trong định giá của những công ty sàn chứng khoán hay của công ty tư vấn góp vốn đầu tư tài chính đã làm cho những NĐT cá thể nhờ vào vào mỏ neo này. Vì vậy, những NĐT cần thiết kế xây dựng cho mình một phương pháp định giá sàn chứng khoán hài hòa và hợp lý, không để bị chi phối bởi tâm ý đám đông hay những yếu tố khác .
– Kiểm soát những yếu tố xúc cảm trong góp vốn đầu tư : Trên TTCK, hành vi ra quyết định hành động của NĐT cá thể chịu sự ảnh hưởng tác động của những yếu tố xúc cảm. Vì vậy, để góp vốn đầu tư thành công xuất sắc, cạnh bên kiến thức và kỹ năng trình độ, NĐT cần trấn áp được xúc cảm trong quy trình ra quyết định hành động góp vốn đầu tư tài chính. Cần tránh tâm trạng quá lo ngại căng thẳng mệt mỏi trong quy trình góp vốn đầu tư, tuy nhiên cũng không nên tự tin thái quá rằng mình có đủ kỹ năng và kiến thức, kinh nghiệm tay nghề để đương đầu với tổng thể những yếu tố phát sinh .
– Nâng cao năng lượng của NĐT cá thể : Các NĐT cá thể cần thiết kế xây dựng nền tảng kỹ năng và kiến thức cho bản thân để hoàn toàn có thể tự kiểm soát và điều chỉnh hành vi của bản thân, tránh chạy theo đám đông trên thị trường. Điều quan trọng là mỗi NĐT cá thể khi có nền tảng kiến thức và kỹ năng, họ sẽ tự kiểm soát và điều chỉnh được hành vi của mình. Để đưa ra quyết định hành động góp vốn đầu tư đúng đắn, nhà đầu tư tự tin dựa vào những năng lượng nghiên cứu và phân tích của bản thân chứ không phải dựa vào thông tin mà đám đông mang lại .

Về phía các nhà làm chính sách

Nghiên cứu mới về tài chính hành vi đã cung ứng cho những người làm chủ trương một số ít giải pháp mới bằng cách dựa vào tâm ý và cách hành xử của con người để đưa ra quyết định hành động hài hòa và hợp lý. Có thể địa thế căn cứ vào những nguyên tắc sau đây để thiết kế xây dựng giải pháp vĩ mô hài hòa và hợp lý cho việc quản lý và điều hành đầu tư và chứng khoán Nước Ta :
– Nguyên tắc “ tâm ý đám đông ” : Tâm lý đám đông luôn sống sót, khi NĐT buộc phải ra quyết định hành động khi không có đủ thông tin, họ sẽ có xu thế làm theo đám đông, đặc biệt quan trọng, họ bị ảnh hưởng tác động rất lớn bởi những người có quyền, có kiến thức và kỹ năng hay những người mà họ kính trọng, quý mến. Nếu những hành vi của nhóm người nào đó đóng một vai trò quan trọng thì điều này hoàn toàn có thể nên được Viral. Vì vậy, những nhà làm chủ trương cần thấy được sự hữu dụng, từ đó tập trung chuyên sâu nỗ lực để tạo ra sự đổi khác hành vi trên nhóm người đặc biệt quan trọng này, họ sẽ giúp Viral được những thông tin hữu dụng .
– Nguyên tắc “ dựa vào thói quen của NĐT ” : Hầu hết con người đều rất khó để biến hóa thói quen. Vì vậy, những nhà làm chủ trương cần xem xét thói quen của con người khi muốn biến hóa hành vi của họ, như : Thói quen nào cản trở việc đổi khác hành vi, thói quen đó mạnh thế nào, hoàn toàn có thể làm tăng nhận thức của con người, tạo ra động cơ gì … để có giải pháp giúp họ biến hóa hành vi và củng cố hành vi mới .
– Nguyên tắc “ cảm xúc công minh tác động ảnh hưởng đến hành vi con người ” : Trong đời sống, sự công minh là rất quan trọng, thế cho nên những người làm chủ trương cần xem xét con người nhận xét như thế nào về hành vi mà nhà làm chủ trương muốn đổi khác. Nếu hành vi đó NĐT cho là đáng xấu hổ, thì sẽ kém hiệu suất cao khi phát hành một hình phạt với họ ( vì thấy xấu hổ nên bản thân họ không triển khai hành vi ). Nếu NĐT cho rằng, hành vi đó là đáng để làm, thì phát hành một phần thưởng tài chính không quan trọng với NĐT ( vì hành vi đáng để tạo ra sự có thưởng hay không thì họ vẫn làm ). Sự xem xét nên gắn liền với cảm xúc công minh của con người và sự chăm sóc nên được thực thi theo cách hiệu suất cao để không làm cho con người cảm thấy chủ trương không công minh. Bởi vì những điều này sẽ tác động ảnh hưởng đến hành vi của con người trong tương lai .
– Nguyên tắc “ tự kiểm soát và điều chỉnh hành vi ” : Con người thường cảm thấy không tự do khi nhận ra rằng hành vi của họ vượt ra ngoài những giá trị, những mong đợi … Khi nhận ra sự không tự do đó, con người sẽ nỗ lực đổi khác hành vi để tương ứng với mong đợi trong khuôn khổ của họ. Vì vậy, những nhà làm chủ trương cần xem xét tính thiết yếu của việc phát hành một chủ trương. Vì bản thân NĐT, khi họ cam kết điều gì, họ thường tự kiểm soát và điều chỉnh hành vi để thực thi mà không cần khen thưởng hay xử phạt .
– Nguyên tắc “ không thương mến rủi ro đáng tiếc của NĐT ” : Khi phát hành hình thức khen thưởng hay xử phạt nào đó, người làm chủ trương nên xem xét kỹ nguyên tắc này. Vì một hình thức xử phạt sẽ gây cản trở nhiều hơn so với một phần thưởng khi chúng có cùng độ lớn. Việc xử phạt sẽ hình thành động cơ không làm gì cả của NĐT, để tránh rủi ro đáng tiếc bị mất mát nhiều hơn. Vì vậy, xử phạt nên được phát hành để kiềm chế hành vi xấu đi của NĐT .
– Nguyên tắc “ quá tự tin và phản ứng thái quá của NĐT ” : NĐT thường nhìn nhận quá cao những thông tin mà họ có được. Phản ứng thái quá là dạng hành vi mà những NĐT khi nhận được một thông tin đặc biệt quan trọng nào đó về sàn chứng khoán, họ có những nhìn nhận tương đối đúng về thông tin đó nhưng lại ở một mức độ cao hơn. Vì vậy, những người làm chủ trương nên chú ý quan tâm đến những thiên hướng tự tin và phản ứng thái quá của NĐT để làm địa thế căn cứ bình ổn thị trường .
– Nguyên tắc “ NĐT trở nên thụ động khi bị dẫn dắt bởi quá nhiều thông tin ” : Khi có quá nhiều thông tin có trên thị trường, sẽ khiến NĐT trở nên thụ động. Vì vậy những nhà làm chủ trương cần quan tâm rằng NĐT không thích quá nhiều thông tin, vì quá nhiều lựa chọn và quá nhiều thông tin hoàn toàn có thể lấn áp và dẫn tới cảm xúc thông tin có được là không có ích .
Tóm lại, hành vi của NĐT cá thể trên kinh doanh thị trường chứng khoán có tác động ảnh hưởng rất lớn đến sự tăng trưởng không thay đổi của thị trường. Chính thế cho nên, việc điều tra và nghiên cứu tâm ý của NĐT cá thể trên đầu tư và chứng khoán Nước Ta để từ đó tìm ra những giải pháp kiểm soát và điều chỉnh hành vi, nhằm mục đích mục tiêu sau cuối là bình ổn thị trường, được coi là một yếu tố điều tra và nghiên cứu vô cùng thiết yếu trong tiến trình lúc bấy giờ .

Tài liệu tham khảo:

1. Ngô Thị Xuân Bình ( 2010 ), Nghiên cứu lý thuyết hành vi trong việc ra quyết định hành động góp vốn đầu tư tài chính, Tạp chí Ngân hàng, số 21, tháng 11/2010 ;
2. Nguyễn Đức Hiển ( 2012 ), Luận án tiến sỹ “ Hành vi của nhà đầu tư trên Thị phần sàn chứng khoán Nước Ta ” ;

3.Hồ Quốc Tuấn (2007), Tài chính hành vi: nghiên cứu ứng dụng tâm lý học vào tài chính, Tạp chí phát triển kinh tế, số tháng 7/2007);

4. Lucy F.Ackert và Richard Deaves ( 2013 ), Tài chính hành vi, NXB Kinh tế TP. Hồ Chí Minh .

(*) ThS. Nguyễn Thị Ngọc Loan – Trường Đại học Tài chính – Marketing

(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 1 tháng 9/2021

Source: https://mindovermetal.org
Category: Ứng dụng hay