Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Quang Đức – Bác sĩ Y học hạt nhân – Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Trong y học ứng dụng và vai trò của đồng vị phóng xạ là gì? Hiện nay, ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán và điều trị các bệnh lý ung thư đang trở nên phổ biến và rộng rãi, nhờ vào tính hiệu quả, thời gian ngắn và an toàn.

1. Đồng vị phóng xạ là gì?

Đồng vị phóng xạ là gì ? Đó là các đồng vị của một nguyên tố, được phát hiện từ năm 1930. Trong y học hạt nhân, đồng vị phóng xạ được ứng dụng phục vụ mục đích chẩn đoán dựa trên nguyên lý khi đồng vị phóng xạ vào cơ thể dưới dạng dược chất phóng xạ và tham gia vào các quá trình sinh lý thì không gây ra tác dụng d­ược lý.

Dược chất phóng xạ hay còn gọi là thuốc phóng xạ gồm có đồng vị phóng xạ được gắn với chất mang để hoàn toàn có thể đưa vào khung hình theo đường uống hoặc tiêm. Tuỳ vào mục tiêu và cơ quan cần thăm khám chẩn đoán sẽ sử dụng chất mang khác nhau .

2. Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán

2.1 Các thiết bị ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán

Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán là kỹ thuật sử dụng máy xạ hình để đo hoạt độ phóng xạ từ bên ngoài và ghi lại hình ảnh sự phân bố của các đồng vị phóng xạ khi chúng nằm bên trong cơ thể.

Có các loại máy xạ hình sau :

• Scanner: Máy xạ hình vạch thẳng có đầu dò di động
• Gamma camera: Máy xạ hình có đầu dò lớn và không di động, có thể bao phủ toàn cơ thể để đo hoạt độ phóng xạ của toàn thân hoặc từng vùng.
• SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography): Máy xạ hình cắt lớp phát xạ photon cũng tương tự như gamma camera nhưng có thể quay 360 độ. Hiện nay, SPECT là thiết bị ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán được dùng nhiều trong thăm khám và điều trị các bệnh thần kinh, tim mạch, xác định giai đoạn bệnh và đánh giá hiệu quả điều trị ung thư, …
• PET (Positron Emission Tomography): Máy xạ hình cắt lớp phát xạ positron cũng như máy SPECT nhưng ghi hình bằng cách đo các bức xạ positron.
• SPECT/CT, PET/CT: Là sự kết hợp giữa máy SPECT, PET với CT để thu được cả hình ảnh chức năng và hình ảnh cấu trúc giải phẫu.

2.2 Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán dựa vào đặc trưng của dược chất phóng xạ

Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán dựa vào các đặc trưng sau của dược chất phóng xạ để ghi hình trên các thiết bị:

• Loại bức xạ: Ghi hình bằng SPECT phù hợp với những dược chất phóng xạ phát tia gamma đơn thuần. Các bức xạ như alpha và beta có khả năng ion hoá mạnh sẽ làm tổn th­­ương các mô, do đó không tốt đối với thiết bị này. Trong khi đó, ghi hình bằng PET phù hợp với dược chất phóng xạ là 18FDG.
• Năng l­­ượng: Mỗi đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán sẽ phát ra năng lượng khác nhau, ghi hình bằng SPECT phù hợp với các dược chất phóng xạ có năng l­ượng bức xạ trong khoảng 100 – 250keV.
• Tính khả dụng: Các đồng vị phóng xạ muốn dùng được phải có thời gian sống đủ để đảm bảo các điều kiện vận chuyển, giá cả và chi phí thanh toán.
• Tỷ số tập trung phóng xạ ở cơ quan đích và cơ quan không đích: Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán cần đảm bảo tỷ số này. Đây là tỷ số thể hiện sự tập trung của đồng vị phóng xạ tại các cơ quan đích cần thăm khám so với những tổ chức xung quanh. Tỷ số này phải đạt mức tối thiểu (5:1 với ghi hình phẳng và 2:1 với ghi hình bằng SPECT) và nếu cao sẽ rất tốt vì cho thấy dược chất phóng xạ tập trung nhiều ở cơ quan cần ghi hình. Nếu tỷ số này thấp hơn tối thiểu thì sẽ rất khó để chẩn đoán vì không phân biệt được giữa vùng tổn thương và không tổn thương.

Để có thể gắn chất mang với đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán phù hợp nhằm đạt tỷ số đích – không đích, dựa vào cơ chế tập trung phóng xạ của cơ thể như sau:

• Cơ chế vận chuyển tích cực: Sự chênh lệch trong việc phân bố nồng độ của một số chất luôn tồn tại trong các cơ thể sống, dựa vào đó, các chất có thể được vận chuyển từ những nơi có nồng độ thấp đến cao.
• Khuếch tán: Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán dựa vào cơ chế một số cơ quan trong cơ thể, khi bị tổn thương hàng rào bên ngoài sẽ tạo điều kiện để các đồng vị phóng xạ gắn vào chất mang và đi theo máu khuếch tán vào vùng bị tổn thương.
• Chuyển hóa: Trong cơ thể, khối u là tập hợp những tế bào có mức tiêu thụ glucose nhiều hơn. Khi đưa các đồng vị phóng xạ dưới dạng muối hữu cơ hoặc vô cơ vào cơ thể và tham gia quá trình chuyển hóa, chúng sẽ tập trung nhiều hơn ở những vùng tổn th­ương.
• Lắng đọng: Tùy vào cơ quan thăm khám, ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán sẽ được lựa chọn và gắn với chất mang phù hợp dạng keo để khi vào cơ thể có thể bị lắng đọng tạo thuận lợi trong ghi hình chẩn đoán.
• Đào thải: Ngược với cơ chế lắng đọng, một số cơ quan như gan và thận có chức năng đào thải muốn chẩn đoán cần phải dùng chất thải gắn với phóng xạ để đưa vào.

Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán, ngoài các cơ chế nêu trên, còn một số cơ chế khác để đưa dược chất phóng xạ tập trung vào cơ quan đích cần thăm khám nh­ư thực bào, miễn dịch, tắc nghẽn vi mạch tạm thời, chất nhận đặc hiệu… Để đảm bảo tỷ số đích – không đích đạt giá trị tối thiểu phục vụ chẩn đoán cần chú ý nguyên nhân làm giảm tỷ số này, đặc biệt là cơ thể của ng­­ười bệnh.

2.3 Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán bệnh

Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán được chỉ định trong những trường hợp sau:

• Xạ hình tuyến giáp: Xạ hình tuyến giáp được thực hiện để xác định vị trí và đánh giá hình dạng cũng như kích th­ước của tuyến giáp; cung cấp hình ảnh chức năng của nhân tuyến giáp; theo dõi và đánh giá tình trạng chức năng tr­ước và sau phẫu thuật ung thư tuyến giáp; giúp phân biệt chẩn đoán với khối u ở vùng cổ – trung thất.
• Xạ hình t­ưới máu cơ tim: Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán xạ hình tư­ới máu cơ tim dựa trên nguyên lý là một số đồng vị phóng xạ sẽ l­ưu lại cơ tim trong một thời gian và phát ra bức xạ gamma để ghi hình. Vùng giảm xạ hoặc khuyết xạ là những vùng tưới máu kém hoặc không đ­ược tư­ới máu. Xạ hình tưới máu cơ tim cần được thực hiện khi cơ thể trong trạng thái gắng sức và nghỉ để có thể đánh giá chính xác tình trạng cung cấp máu đến cơ tim cũng như khả năng sống và tình trạng hoạt động từng vùng ở cơ tim.
• Xạ hình thận: Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán xạ hình thận phải chọn những đồng vị phóng xạ phát ra bức xạ gamma. Các dược chất này được thận hấp thu nhanh chóng và sau đó là tham gia quá trình lọc – đào thải. Tuy nhiên, cơ thể lưu giữ các dược chất này trong một khoảng thời gian đủ dài để máy xạ hình có thể đo và ghi lại sự phân bố hoạt tính phóng xạ ở thận.
• Xạ hình não: Khi hàng rào máu não bị tổn th­ương (do các bệnh lý như thiếu máu não, áp xe não, ung thư não hay sang chấn, ­…) sẽ tạo điều kiện để đồng vị phóng xạ gắn vào chất mang đi từ máu vào vùng tổn th­ương. Ứng dụng đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán xạ hình não sẽ ghi lại hình ảnh phóng xạ tập trung cao ở khoang ngoài khi hàng rào máu não bị tổn thương, đó là vùng nóng; hoặc là những vùng giảm hoặc khuyết xạ khi xuất hiện tổn thương.
• Xạ hình x­ương: Xạ hình x­ương đ­ược thực hiện trong các trường hợp như gãy xương, ung thư xương, viêm cốt tủy, ung thư di căn xương, … nhằm tìm kiếm các vùng tăng sinh xư­ơng, dựa trên cơ chế tăng tưới máu, tăng sinh tế bào, tăng chuyển hóa tại các vùng tổn thương bệnh lý, đó là những vùng tập trung phóng xạ cao.

Đồng vị phóng xạ trong chẩn đoán được dùng để phát hiện sớm các tổn thương bệnh lý ở não, tuyến giáp, cơ tim, thận, xương, đồng thời giúp theo dõi và đánh giá điều trị.

Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã và đang trở thành một địa chỉ uy tín hàng đầu trong sàng lọc bệnh bằng các kỹ thuật hiện đại, tự hào là bệnh viện tư nhân đầu tiên tại Việt Nam triển khai kỹ thuật chẩn đoán hiện đại và chính xác với hệ thống PET/CT 128 dãy hiện đại nhất Đông Nam Á, cho hình ảnh chính xác và thời gian chụp ngắn, đội ngũ bác sỹ là những chuyên gia đầu ngành có chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm tạo nên niềm tin cho khách hàng khi trải nghiệm dịch vụ thăm khám, điều trị bệnh tại Vinmec.

Nếu có nhu yếu tư vấn và thăm khám tại các Bệnh viện Vinmec thuộc mạng lưới hệ thống Y tế trên toàn nước, Quý khách vui mừng đặt lịch trên website để được ship hàng .

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!

Source: https://mindovermetal.org
Category: Ứng dụng hay