Xem thêm: Top 7 ứng dụng tải video trên Youtube cho điện thoại Android

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I HÀ N I
——————–***———————

Giáo trình
SINH LÝ TH C V T

NG D NG

PGS.TS VŨ QUANG SÁNG (ch biên)
NGUY N TH NH N, MAI TH TÂN, NGUY N KIM THANH

+GA3

ð/C

L I NÓI ð U
Trong quá trình phát tri n c a mình, môn khoa h c Sinh lý th c v t có hai hư ng
nghiên c u chính:
– Hư ng nghiên c u Sinh lý – Hoá sinh: chuyên nghiên c u b n ch t các quá trình s ng
x y ra trong cơ th th c v t, t ñó tìm ra các bi n pháp ñi u khi n m t ph n hay toàn b
quá trình Sinh lý – Hoá sinh theo hư ng có l i cho con ngư i trong ñi u ki n t nhiên và
nhân t o như nghiên c u các quá trình quang h p, c ñ nh nitơ phân t (N2) và quá trình
sinh trư ng, phát tri n c a cây v.v…
– Hư ng nghiên c u Sinh lý – Sinh thái: chuyên nghiên c u m i quan h gi a các quá
trình sinh lý và các y u t sinh thái (nư c, nhi t ñ, ánh sáng, O2, CO2 và dinh dư ng,
ñ t…). Trên cơ s ñó tìm ra ñư c các quy lu t ho t ñ ng c a các quá trình sinh lý trong
các ñi u ki n sinh thái xác ñ nh nh m xây d ng mô hình sinh thái t i ưu cho các quá trình
sinh lý giúp cây sinh trư ng, phát tri n và cho năng su t cao, ch t lư ng t t.
Sinh lý h c th c v t còn ñư c chia ra các chuyên khoa:
– Sinh lý th c v t ñ i cương – Chuyên nghiên c u các ch c năng sinh lý chung c a
th c v t.
– Sinh lý th c v t chuyên khoa – Nghiên c u các quy lu t sinh lý cho t ng nhóm
cây, t ng cây như Sinh lý cây tr ng, Sinh lý cây r ng, Sinh lý cây ăn qu, Sinh lý cây lúa,
cây ñ u tương, Sinh lý cây ngô, cây khoai tây v.v…
– Sinh lý th c v t ng d ng .
+ Cơ s biên so n giáo trình
Nh ng năm g n ñây, Sinh lý h c th c v t ngày càng ti p c n v i nhi m v c a th c ti n
s n xu t nông nghi p, lâm nghi p, b o qu n và ch bi n nông s n v.v… và nó có vai trò r t
quan tr ng cho các ngành s n xu t này. Do khuôn kh giáo trình Sinh lý th c v t cơ b n có
th i lư ng gi i h n, không th trình bày h t ñư c nh ng ng d ng và kh năng ng d ng
c a môn khoa h c này vào s n xu t, trong khi nh ng v n ñ ng d ng vào th c ti n s n
xu t ngư i k sư nông h c r t c n ñư c trang b .Trư c b i c nh ñó môn h c Sinh lý th c
v t ng d ng ra ñ i.
+ ð i tư ng và nhi m v c a môn h c Sinh lý th c v t ng d ng.
Hi u rõ nguyên lý và ng d ng vào ñ i tư ng cây tr ng. Vì v y, nhi m v chính c a
Sinh lý th c v t ng d ng là nghiên c u, ng d ng nh ng quy lu t sinh lý c a cây tr ng ñã
bi t vào th c ti n s n xu t như :
•
Các ki n th c v Sinh lý t bào ñã và ñang ñư c ng d ng r ng rãi, hi u qu trong
công ngh nhân gi ng vô tính cây tr ng b ng con ñư ng nuôi c y mô (in vitro),
giâm chi t cành (in vivo) ñ cung c p cho s n xu t cây gi ng có ch t lư ng cao.
•
Các ki n th c v trao ñ i nư c và dinh dư ng khoáng ñư c ng d ng vào vi c
chu n ñoán nhu c u nư c, dinh dư ng ñ i v i cây.T ñó có các bi n pháp tư i
nư c, bón phân h p lý cũng như ng d ng trong công ngh tr ng cây không dùng
ñ t, góp ph n t o nên m t n n nông nghi p s ch và b n v ng.
•
Các ki n th c v quang h p giúp chúng ta ñưa ra các bi n pháp k thu t ñi u khi n
h quang h p trong qu n th cây tr ng ñ “kinh doanh” năng lư ng ánh sáng m t
tr i hi u qu nh t.
•
Nh ng ki n th c v hô h p ñưa ñ n các bi n pháp k thu t b o qu n nông s n
ph m và ngâm h t gi ng, làm ñ t gieo h t…
•
S hi u bi t v sinh trư ng, phát tri n c a th c v t cũng như các ch t ñi u hoà sinh
trư ng th c v t ñã và ñang ñư c ng d ng r ng rãi trong nông nghi p ñ ñi u
khi n cây sinh trư ng, phát tri n theo hư ng có l i cho con ngư i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Sinh lý Th c v t ng d ng ……………………….1

Ngoài ra nh ng ki n th c hi u bi t v Sinh lý h c th c v t còn ñư c ng d ng trong
ñi u khi n và khai thác các h sinh thái t i ưu, liên quan ñ n vi c b o v môi trư ng b n
v ng .
+ K t c u c a giáo trình sinh lý th c v t ng d ng: g m 7 chương
Chương I : Nhân gi ng vô tính cây tr ng .
Chương II: ði u khi n trao ñ i nư c và dinh dư ng khoáng ñ i v i cây tr ng .
Chương III: Tr ng cây không dùng ñ t .
Chương IV: Quang h p c a qu n th cây tr ng .
Chương V: ði u khi n hô h p trong tr ng tr t và b o qu n nông s n ph m.
Chương VI: ng d ng ch t ñi u hoà sinh trư ng trong tr ng tr t.
Chương VII: ði u ch nh phát sinh hình thái c a cây.
Trong quá trình biên so n giáo trình này chúng tôi ñã k t h p nh ng ki n th c c a Sinh
lý h c th c v t v i s hi u bi t v các ng d ng và kh năng ng d ng c a môn h c này
trong s n xu t. Do ñó cu n giáo trình này không ch là tài li u h c t p c n thi t cho sinh
viên ngành nông h c mà còn là tài li u tham kh o cho t t c nh ng ai quan tâm ñ n lĩnh
v c này.
Tuy nhiên, vì ñây là giáo trình biên so n l n ñ u và th i gian có h n, lư ng thông tin có
th còn h n ch nên trong biên so n không tránh kh i nh ng khi m khuy t. Chúng tôi r t
mong nh n ñư c s góp ý c a các chuyên gia và b n ñ c ñ cu n sách này ñư c hoàn
thi n hơn.
ð h c t t hơn môn h c này, nên tham kh o thêm m t s tài li u sau:
1. Lê Tr n Bình, H H u Nh, Lê Th Mu i. Công ngh sinh h c th c v t trong c i ti n
gi ng cây tr ng. NXB nông nghi p, Hà N i, 1997.
2. Tr n Minh Tâm. B o qu n và ch bi n nông s n sau thu ho ch. NXB Nông nghi p,
Hà N i, 2002.
3. Nguy n Quang Th ch, Hoàng Minh T n. Ch t ñi u hoà sinh trư ng v i cây tr ng.
NXB Nông nghi p, Hà N i, 1993.
4. Vũ Văn V. Sinh lý th c v t ng d ng. NXB Giáo d c, Hà N i, 1999.

Các tác gi .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Sinh lý Th c v t ng d ng ……………………….2

A. PH N LÝ THUY T
CHƯƠNG I
NHÂN GI NG VÔ TÍNH CÂY TR NG
– N m ñư c các khái ni m và nh ng ưu như c ñi m c a các hình th c nhân gi ng th c
v t nói chung và nhân gi ng cây tr ng nói riêng. D a vào kh năng nhân gi ng vô tính
th c v t trong t nhiên ñ con ngư i v n d ng vào th c ti n s n xu t trong công tác nhân
gi ng vô tính cây tr ng. N m ñư c cơ s khoa h c và nh ng ưu như c ñi m c a các
phương pháp nhân gi ng vô tính cây tr ng nhân t o
– K thu t nhân gi ng vô tính cây tr ng in vivo (phương pháp giâm, chi t cành; ghép
cành): nh ng ưu như c ñi m, cơ s khoa h c c a phương pháp, các thao tác c th. ng
d ng c a t ng phương pháp trong s n xu t.
– K thu t nhân gi ng vô tính cây tr ng in vitro (phương pháp nhân gi ng vô tính b ng
nuôi c y mô t bào): cơ s khoa h c, ưu như c ñi m, các ñi u ki n c n thi t trong k thu t
nuôi c y mô t bào, k thu t c a t ng giai ño n nuôi c y mô t bào. ng d ng vào th c
ti n s n xu t
1. M t s khái ni m liên quan ñ n nhân gi ng
* Sinh s n (Reproduction) : là kh năng sinh v t tái t o các th h. Phương th c sinh s n r t
ña d ng nhưng ñ u thu c hai hình th c chính là sinh s n h u tính và sinh s n vô tính.
Sinh s n h u tính (Secxual reproduction) là hình th c sinh s n có s k t h p c a giao
t ñ c và cái ñ t o thành phôi, sau ñó phát tri n thành cơ th m i hoàn ch nh. Sinh s n
h u tính có th là t ph i ho c t p giao.
Sinh s n vô tính (Asecxual reproduction) là hình th c sinh s n không có s k t h p
c a giao t ñ c và cái. Sinh s n vô tính cây tr ng có các hình th c sau :
Sinh s n vô ph i (Agamic reproduction): phôi ñư c t o ra không do th tinh gi a t
bào tr ng và tinh trùng, ñây là hi n tư ng t nhiên ñ t o ra dòng vô tính thông qua h t
gi ng.
Sinh s n sinh dư ng (Vegetative reproduction): là kh năng tái t o m t cơ th m i
hoàn ch nh t m t b ph n nào ñó ñư c tách r i kh i cơ th m như thân, r, lá, c, ch i….
Trong t nhiên, nhi u lo i cây tr ng có th sinh s n v a b ng hình th c h u tính, v a
b ng hình th c vô tính, nhưng cũng có nhi u lo i cây tr ng ch sinh s n b ng hình th c
h u tính ho c vô tính
* Nhân gi ng (Propagation): là bi n pháp k thu t mà con ngư i dùng ñ tái t o các cá
th c n thi t thông qua h th ng sinh s n. Vì v y, có th s d ng hình th c nhân gi ng
b ng phương pháp h u tính ho c phương pháp vô tính tuỳ vào m c ñích cũng như các lo i
cây tr ng.
2. Nhân gi ng cây tr ng b ng phương pháp h u tính
+ Khái ni m : nhân gi ng b ng phương pháp h u tính là hình th c cây con ñư c hình
thành t h t. Ðây là hình th c nhân gi ng c truy n mà con ngư i s d ng t khi bi t tr ng
tr t. H t là ñư c hình thành do k t qu th tinh gi a giao t ñ c (h t ph n) v i giao t cái
(noãn). T h t s hình thành m t cây m i mang ñ c tính c a c cây b và cây m (trong
trư ng h p th ph n chéo) ho c nghiêng h n v cây b ho c cây m (trong trư ng h p vô
ph i). H t ñư c hình thành do quá trình t th ph n c a hoa ho c do th ph n nhân t o.
+ Nh ng ưu ñi m
Ưu ñi m c a phương pháp nhân gi ng h u tính ñã ñư c Edwin .F. George (1993) t ng
k t thành b n ñi m chính sau:
– Phương pháp ti n hành ñơn gi n trong t nhiên ho c nhân t o mà không c n s d ng
d ng c thi t b ph c t p. Ð ng th i, phương pháp nhân gi ng h u tính t o nên ñư c m t
s lư ng l n cây gi ng nên giá thành cây gi ng thư ng r .

Xem thêm: Tác dụng phụ của chích ngừa ung thư cổ tử cung chị em cần lưu ý

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Sinh lý Th c v t ng d ng ……………………….3

– H t gi ng có th b o qu n ñư c trong th i gian dài trong các d ng c ñơn gi n như
bao bì, chum, v i, chai, l … tuỳ thu c t ng lo i h t và s r i ro trong quá trình b o qu n
th p, h t gi ng ñ m b o t l s ng cao.
– D dàng v n chuy n và phân ph i kh i lư ng l n h t gi ng t nơi s n xu t ñ n nơi
tiêu th .
– Các lo i sâu b nh và virut ph n l n là không lây truy n qua h t nên cây gi ng m c t
h t là cây s ch b nh.
+ Nh ng như c ñi m
Như c ñi m l n nh t c a phương pháp nhân gi ng h u tính là ña s cây con ñư c sinh
ra t h t s có nh ng tính tr ng thay ñ i so v i cây m, m i m t s thay ñ i ñó là ñ i di n
c a m t t h p gen m i ñư c hình thành trong quá trình phân bào gi m nhi m. Vì v y cây
nhân gi ng b ng phương pháp h u tính thư ng không ñ ng ñ u và không hoàn toàn mang
các tính tr ng như cây m .
Ð i v i lo i cây ăn qu, cây công nghi p dài ngày thì nhân gi ng b ng phương pháp
h u tính ngày càng gi m, ngư i ta ch áp d ng hình th c này trong các trư ng h p khó
thành công trong phương pháp nhân gi ng vô tính, các lo i cây có h t ña phôi, s d ng cho
công tác lai t o và ch n l c gi ng.
3. Nhân gi ng cây tr ng b ng phương pháp vô tính
Khái ni m : nhân gi ng vô tính cây tr ng là phương pháp t o cây con t các cơ quan, b
ph n dinh dư ng c a cây như cành, thân, r, lá, c ….. Ðây là hình th c nhân gi ng ph bi n
nhi u lo i cây tr ng. Quá trình nhân gi ng vô tính có th di n ra trong t nhiên và nhân t o.
3.1 Nhân gi ng vô tính t nhiên
Là hình th c nhân gi ng mà con ngư i l i d ng kh năng sinh s n dinh dư ng c a cây
tr ng, l i d ng kh năng phân chia các cơ quan dinh dư ng c a cây tr ng ñ hình thành
m t cá th m i có kh năng s ng ñ c l p v i cây m và mang các tính tr ng c a cây m .
Hình th c này bao g m :
* Dùng thân bò lan :
ph n m t gi a hai lóng, n u ñư c ti p xúc
v i ñ t s m c r, phía trên m c ch i ñ t o thành
m t cây con hoàn ch nh, tách r i kh i cơ th m
ñem tr ng thành m t cây m i.
Bi n pháp này thư ng áp d ng ñ i v i m t s
lo i cây có tia thân như cây dâu tây. Bi n pháp này
r t ñơn gi n vì lo i cây này khi tia thân bò ñ n ñâu
thì m i ñ t s hình thành m t cây m i, ta ch vi c
tách các cây m i ñem tr ng (hình 1.1).
Hình 1.1: Thân bò lan
* Tách ch i : Ch i ñư c hình thành t g c thân chính có ñ y ñ thân, lá, r. Tuỳ t ng
lo i cây tr ng mà có các lo i ch i khác nhau như ch i thân (chu i), ch i ng m (khoai
nư c, sen), ch i cu ng qu, ch i chóp qu (d a). Các ch i nay sau khi tách kh i cơ th m
có th ñem tr ng ngay ho c qua giai ño n vư n ươm.
* Nhân gi ng b ng thân c, thân r (thân sinh ñ a) : Trên thân c a lo i cây sinh ñ a
có mang các ch i ho c nhi u m t ch i, m i m t có th phát tri n thành ch i và thành cây
hoàn ch nh, do v y có th dùng cây sinh ñ a ñ nhân gi ng như hành, khoai tây, g ng,
hoàng tinh…
3.2. Nhân gi ng v tính nhân t o
Là hình th c nhân gi ng vô tính có s tác ñ ng c a các bi n pháp cơ h c, hoá h c, công
ngh sinh h c… ñ ñi u khi n s phát sinh các cơ quan b ph n c a cây như r, ch i, lá…
hình thành m t cây hoàn ch nh hoàn toàn có kh năng s ng ñ c l p v i cây m. Cây ñư c
t o nên t phương th c nhân gi ng này mang hoàn toàn ñ c tính di truy n như cây m .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Sinh lý Th c v t ng d ng ……………………….4