1. Vai trò của XS-TK trong nghiên cứu y học

Công cụ của thống kê chính là xác suất, đó là một khoa học nhằm mục đích đưa ra những quy mô toán học về những hiện tượng kỳ lạ ngẫu nhiên và tìm ra những quy luật về hiện tượng kỳ lạ ngẫu nhiên đó .
« Xác suất làm cho ta hiểu rõ hơn về năng lực Open của những hiện tượng kỳ lạ ngẫu nhiên cũng như những quy luật xác suất của chúng và nhờ đó giúp ta nhìn nhận đúng, phán đoán đúng hơn về những hiện tượng kỳ lạ ngẫu nhiên. Thống kê giúp xử lý số liệu từ đó hoàn toàn có thể so sánh và nhìn nhận đúng về hiệu suất cao chẩn đoán và điều trị của những giải pháp, góp thêm phần đưa ra những khuyến nghị về chẩn đoán và điều trị » [ 1 ]

Nghiên cứu y học thường được bắt đầu bằng các nghiên cứu mô tả, qua đó nhằm xác định bản chất, thực trạng các vấn đề về sức khỏe con người cũng như các vấn đề liên quan khác thông qua các DL đã thu thập được. Sau khi thu thập được DL, các nhà nghiên cứu sẽ sử dụng các phương pháp của XS-TK để mô tả, tìm hiểu, đánh giá và đưa ra kết luận về vấn đề cần nghiên cứu.

Bạn đang đọc: Xác suất và thống kê trong y học

Chứng cứ thuyết phục về mối liên hệ giữa việc tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời và ung thư da đã được một nhà thống kê người Úc phát hiện ra năm 1956, Ông Oliver Lancaster. Ông quan sát thấy rằng tỷ lệ người bị ung thư da trong số dân da trắng gốc Bắc Âu có tương quan thuận với vĩ độ của nơi họ ở, tức có tỷ lệ với lượng ánh nắng mặt trời mà họ tiếp xúc: các tiểu bang ở phía bắc có tỷ lệ ung thư da cao hơn các tiểu bang phía nam.
Quan sát này chỉ có thể đưa ra được bằng việc thu thập đầy đủ các số liệu và đưa ra các quan sát có phương pháp về tỷ lệ ung thư da. Đó chỉ là một trong những ứng dụng của khoa học thống kê trong nghiên cứu y học.

Cơ thể con người là một thực thể sinh học luôn chịu sự ảnh hưởng tác động qua lại của những yếu tố môi trường tự nhiên và ngoài hành tinh xung quanh. Sức khỏe của một cá thể, một hội đồng dân cư nằm trong mối liên hệ với những yếu tố tổng hợp của môi trường sinh thái. Chính cho nên vì thế, những quy trình sinh lý và sinh hóa diễn ra trong khung hình con người cũng tuân theo một quy luật toán học về mặt sinh học .
Việc sử dụng toán học, đơn cử là XS-TK trong điều tra và nghiên cứu y sinh học góp thêm phần nhìn nhận một cách đúng mực những yếu tố về sức khỏe thể chất và bệnh tật của con người, đồng thời xác lập những yếu tố rủi ro tiềm ẩn, những mối quan hệ nhân quả, đối sánh tương quan giữa những yếu tố của môi trường sinh thái lên sức khỏe thể chất và bệnh tật của hội đồng .
Ngày nay, nhiều nghiên cứu và điều tra tìm hiểu cơ bản, nghiên cứu và điều tra can thiệp hoặc những giải pháp công nghệ tiên tiến cũng được toán học hóa để tìm ra những quy luật tác động ảnh hưởng lên sức khỏe thể chất hội đồng. Nếu những yếu tố được bao quát cả hai mặt định tính và định lượng thì sẽ có những giải pháp ưu tiên, những can thiệp kịp thời và hiệu suất cao. Như vậy thiết yếu phải nghiên cứu và phân tích và so sánh nhiều số liệu quan sát để tìm ra quy luật, từ đó đề ra những giải pháp thiết thực và có hiệu suất cao để bảo vệ sức khỏe thể chất con người .
“ Thống kê y sinh học là môn toán ứng dụng dùng để điều tra và nghiên cứu và nghiên cứu và phân tích những yếu tố và sự kiện tương quan đến y sinh học. Đó chính là sự toán học hóa những yếu tố sinh học và sức khỏe thể chất con người, làm cho nó thông dụng và đặc trưng cũng như sự trừu tượng hoặc đơn cử về nội dung và hình thức được nâng lên một bước rõ ràng và thâm thúy hơn để cho sự hiểu biết cũng tiến dần đến thực chất ”. [ 2 ]
Trong những đề tài nghiên cứu và điều tra khoa học về y sinh học, nghiên cứu và phân tích thống kê là một khâu quan trọng không hề thiếu. Tuy nhiên, với chiêu thức dạy và học XS-TK trong những trường ĐH ở Nước Ta nói chung và những trường ĐH y khoa nói riêng như lúc bấy giờ, việc SV y khoa thậm chí còn học viên sau đại học không hề sử dụng hoặc sử dụng sai những giải pháp XS-TK trong những nghiên cứu và điều tra y học là một thực tiễn cần phải đổi khác .

2. Những ghi nhận từ thực tế về việc sử dụng XS-TK trong y học.

Trong nhiều thế kỷ qua cho đến lúc bấy giờ, quy trình và giải pháp chẩn đoán, điều trị bệnh đa phần dựa trên quy mô của Aristole. Theo quy mô này, người thầy thuốc sẽ khám lâm sàng dựa trên những triệu chứng mà bệnh nhân miêu tả sau đó sẽ Dự kiến năng lực bị một bệnh B nào đó với một xác suất bắt đầu ( xác suất tiền nghiệm ) rồi quyết định hành động chiêu thức điều trị. Nếu sau điều trị, bệnh diễn tiến tốt và hoặc khỏi trọn vẹn thì chiêu thức điều trị này được xem là đúng. Qua nhiều lần điều trị, người thầy thuốc sẽ rút ra kinh nghiệm tay nghề cho mình và truyền thụ cho những đồng nghiệp. Như vậy, chiêu thức điều trị này đa phần dựa trên kinh nghiệm tay nghề và như thế người thầy thuốc thường có khuynh hướng chủ quan vì cảm nhận rằng chiêu thức điều trị của mình là tốt, là tối ưu mặc dầu có dẫn chứng khoa học chứng minh điều ngược lại. Những kinh nghiệm tay nghề mà những bác sĩ có được trải qua những trường hợp lâm sàng thường có độ đáng tin cậy không cao vì chúng chưa được kiểm chứng bằng những vật chứng khoa học. Sự không thích hợp của những thông tin truyền thống lịch sử vì đã lỗi thời ( sách textbook ), hoàn toàn có thể sai lầm đáng tiếc ( kinh nghiệm tay nghề chuyên viên ) đã hình thành một giải pháp khác chiêu thức truyền thống cuội nguồn này, đó chính là chiêu thức y học thực chứng ( Evidence-based medicine )
Trong thời hạn gần đây, y học thực chứng đã và đang trở thành một cuộc cách mạng trong quốc tế y học trong điều tra và nghiên cứu y học, trong chẩn đoán và điều trị bệnh cho bệnh nhân. Đây là một chiêu thức thực hành thực tế y khoa không riêng gì dựa vào kinh nghiệm tay nghề mà còn dựa vào những tài liệu y khoa đã được thống kê lại hoặc đã được công bố trên những tạp chí có uy tín về y học. Trong giải pháp này, bệnh nhân cùng hợp tác với bác sĩ, ghi nhận lại những tài liệu y học và sau đó, bằng những giải pháp của xác suất và thống kê bác sĩ sẽ đưa ra quyết định hành động sau cuối trong việc điều trị và chăm nom bệnh nhân nhằm mục đích đạt tác dụng tối ưu .
Mặc dù còn nhiều quan điểm khác nhau về y học thực chứng nhưng “ sự hiện hữu và tăng trưởng của trào lưu y học thực chứng, tự nó, nói lên một thực sự là trong thời đại thông tin, những người hành nghề y khoa không còn là những anh hùng hào hiệp như thủa thời xưa. Những thuật chữa trị ngoạn mục ngày càng ít đi. Penicillin cho bệnh sưng màng óc, streptomycin cho bệnh lao, salk vaccine cho bệnh Polio, v.v … chỉ là những viên đạn huyền diệu của quá khứ. Ngày nay, tất cả chúng ta chết không phải vì bệnh lao, vì bệnh truyền nhiễm, mà vì những bệnh như tim mạch, ung thư, những bệnh do nhiều yếu tố gây nên, và do đó, không dễ gì có được một viên đạn huyền diệu để chữa trị ” [ 3 ]
Ở nước ta, y học thực chứng chỉ mới được quan tâm đến trong thời hạn gần đây và chưa có sự tăng trưởng vững mạnh. Lý do thì có nhiều, nhưng một mặt, vì sự quá tải của những bệnh viện, bác sĩ ít có thời hạn dành cho những bệnh nhân, ít có thời hạn nghiên cứu và điều tra khoa học ; chương trình huấn luyện và đào tạo về XS-TK ở những trường y lúc bấy giờ hầu hết mang tính hàn lâm xoay quanh những kiến thức và kỹ năng cơ bản và được đưa vào giảng dạy từ năm thứ nhất. Ở năm học này, sinh viên y khoa cũng như sinh viên những trường khác, những kỹ năng và kiến thức về y học chưa được học nên không hề giảng dạy XS-TK ứng dụng trong chẩn đoán, điều trị và nghiên cứu và điều tra khoa học về y học. Chính cho nên vì thế, kiến thức và kỹ năng về XS-TK đã học ít hoặc không sử dụng được trong chẩn đoán, điều trị và điều tra và nghiên cứu nên nhiều bác sĩ tốt nghiệp, ra trường nhưng không hề thực thi một nghiên cứu và điều tra vì những kiến thức và kỹ năng về XS-TK còn hạn chế. Mặt khác, TK học ở nước ta chưa được quan tâm và góp vốn đầu tư đúng mức, chưa có sự tích hợp giữa người làm TK và người sử dụng TK trong những nghành nghề dịch vụ điều tra và nghiên cứu. Phương pháp dạy và học XS-TK còn nặng về triết lý, hầu hết xoay quanh những kiến thức và kỹ năng cơ bản, chưa đi sâu khai thác những ứng dụng của XS-TK so với từng chuyên ngành. Vì những nguyên do này mà những đề tài điều tra và nghiên cứu chưa được nhìn nhận cao, thiếu những ứng dụng thực tiễn và ít có thời cơ Open trên những tập san quốc tế. Ngay cả với những điều tra và nghiên cứu y khoa, một nghành rất cần đến khoa học TK nhưng cũng chưa thực sự được tương hỗ bởi khoa học TK .
“ Phân tích tài liệu bằng những quy mô thống kê đóng một vai trò then chốt trong những nghiên cứu và điều tra y khoa. Thống kê cung ứng cho nhà nghiên cứu một cách tâm lý về tài liệu, để hiểu và diễn dịch ý nghĩa của những sự kiện. Giá trị khoa học của Kết luận từ một điều tra và nghiên cứu không chỉ tùy thuộc vào giải pháp ( phong cách thiết kế ) của nghiên cứu và điều tra mà còn tùy thuộc một phần đông vào việc vận dụng đúng chiêu thức thống kê, người nghiên cứu và phân tích chẳng những phải hiểu rõ những giả định đằng sau chiêu thức này, mà còn phải nắm vững mục tiêu nghiên cứu và điều tra, am hiểu giải pháp đo lường và thống kê và thu thập dữ liệu. Chẳng hạn như kiểm định t hay nghiên cứu và phân tích phương sai chỉ hoàn toàn có thể vận dụng nghiên cứu và phân tích những biến số tuân theo luật phân phối chuẩn ; nhưng nếu những biến số này được vận dụng cho những biến số không theo phân phối chuẩn hay những biến số không liên tục thì hiệu quả sẽ trở lên không có ý nghĩa và Kết luận cũng sai ” [ 4 ]
Vì những hạn chế trong chương trình, trong dạy và học XS-TK như đã nếu trên nên trong những đề tài nghiên cứu và điều tra y học còn rất nhiều sai sót. Những sai sót thường thì trong những nghiên cứu và điều tra này là gì ?
Để vấn đáp thắc mắc này, chúng tôi đã đọc và nghiên cứu và phân tích nhiều đề tài nghiên cứu và điều tra y học, trong đó, sai sót đa phần xoay quanh những yếu tố dưới đây :
– Xác định cỡ mẫu : Đây là việc làm tiên phong của một đề tài điều tra và nghiên cứu. Mỗi bài toán đơn cử đều có giải pháp xác lập cỡ mẫu khác nhau. Nếu cỡ mẫu quá nhỏ thì hiệu quả nghiên cứu và điều tra không có giá trị so với quần thể. trái lại, nếu cỡ mẫu quá lớn sẽ tốn nhiều sức lực lao động, thời hạn và kinh phí đầu tư triển khai, làm tác động ảnh hưởng đến quần thể, hư hại quần thể điều tra và nghiên cứu, vi phạm y đức. Có những nghiên cứu và điều tra, sau khi đã xác lập cỡ mẫu tối thiểu nhưng khi triển khai nghiên cứu và điều tra, cỡ mẫu sử dụng chỉ bằng 1/3 so với cỡ mẫu tối thiểu vì nguyên do thực thi đề tài có hạn. Chẳng hạn đề tài : “ Tác dụng trấn áp đường huyết bằng viên nang khổ qua trên bệnh nhân đái tháo đường type 2 ”. Trong khu công trình này, tác giả tính cỡ mẫu theo công thức :

Với C = 1,96 ; d = 0,05 ; p = 0,1
Sau đó đưa đến Kết luận : “ Như vậy mỗi nhóm điều tra và nghiên cứu cần 139 bệnh nhân. Tuy nhiên do thời hạn triển khai đề tài có hạn, vì vậy chúng tôi chỉ triển khai khảo sát mỗi nhóm là 30 bệnh nhân ”
Cũng có những điều tra và nghiên cứu mà ở đó những tác giả chọn mẫu rất nhỏ và không theo nguyên tắc nào. Chẳng hạn đề tài : “ Hạ can-xi huyết trong kiềm hô hấp ”. Trong phần chọn mẫu, tác giả viết : “ Mẫu thuận tiện : Những bệnh nhân vào khoa cấp cứu bệnh viện Chợ Rẫy có triệu chứng hạ Can-xi huyết và có kiềm hô hấp trong tua trực. Mẫu trường hợp n = 10 người, mẫu kiểm chứng n = 15 người ”
– Đối tượng điều tra và nghiên cứu : Phần lớn những nghiên cứu và điều tra y học đều lấy đối tượng người tiêu dùng điều tra và nghiên cứu là bệnh nhân trong bệnh viện. Đây là những đối tượng người dùng có rủi ro tiềm ẩn bị bệnh cao, không bảo vệ tính ngẫu nhiên và khó hoàn toàn có thể vận dụng cho những quần thể lớn hơn trong dân số .

– Phân lớp tùy tiện: Việc đưa DL ban đầu về DL dạng bảng có ưu điểm là dễ xử lý nhưng nhược điểm của việc phân lớp DL thành dạng bảng có thể làm mất thông tin hoặc biến một biến liên tục thành biến không liên tục vì khi DL được chia thành nhiều lớp nhỏ thì hàng số (range) trong từng lớp sẽ nhỏ lại, phương sai nhỏ dẫn đến hệ số tương quan trong nhóm nhỏ không phản ánh đúng hệ số tương quan của quần thể.

Xem thêm: ‎FluentWorlds: Học Tiếng Anh

Khi triển khai điều tra và nghiên cứu, DL thu được theo thứ tự thời hạn, chưa có thứ tự theo giá trị. Việc sắp xếp lại DL hoàn toàn có thể làm biến hóa hiệu quả đo lường và thống kê. Đối với những bài toán mà thuật toán yên cầu phải giữ nguyên thứ tự thu được theo thời hạn thì không được sắp xếp lại tài liệu. Nếu phải sắp xếp lại DL ta có những chiêu thức sau :

– Dữ liệu không có PPC : KĐ t để so sánh hai trung bình thực nghiệm trong hai mẫu độc lập yên cầu DL phải tuân theo luật PPC và phương sai hai nhóm khác nhau không ý nghĩa. Nhiều đề tài nghiên cứu và điều tra không quan tâm đến điều kiện kèm theo này dẫn đến những Kết luận chưa đúng chuẩn, không có giá trị ứng dụng trong trong thực tiễn .
Chẳng hạn, đề tài : “ So sánh số lượng tuyệt đối những tế bào TCD3, TCD4, TCD8 và mối tương quan với phản ứng Mantoux ở bệnh nhân lao phổi mới và lao phổi tái phát ”
Đây là một điều tra và nghiên cứu tiền cứu, miêu tả, cắt ngang tại một Bệnh viện lao và bệnh phổi nhằm mục đích so sánh số lượng, tỷ suất những tế bào TCD4, TCD8, TCD3 giữa 2 nhóm lao phổi : 30 bệnh nhân lao phổi mới AFB ( + ) và 30 bệnh nhân lao phổi tái phát AFB ( + ) .
Kết quả trong bước đầu cho thấy : Số lượng trung bình của CD3, CD4, CD8 ở nhóm lao phổi mới cao hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm lao phổi tái phát : 1468,4 ± 616,6 và 1064,3 ± 251,0 ; p < 0,01 ; 765,5 ± 316,9 và 572,2 ± 172,0 ; p < 0,01 ; 630,4 ± 349,5 và 433,0 ± 155,3 ; p < 0,05 . Đây là bài toán so sánh hai trung bình thực nghiệm độc lập, chiêu thức thường dùng là kiểm định t với điều kiện kèm theo tài liệu quan sát phải tuân theo luật PPC và phương sai hai nhóm giống hệt, nhưng đọc hiệu quả trên ta thấy phương sai hai nhóm độc lạ quá lớn ( 616,6 và 251,0 ; 316,9 và 172,0 ; 349,5 và 155,3 ) nên hiệu quả kiểm định hoàn toàn có thể chưa phản ánh đúng thực tiễn điều trị . – Áp dụng sai chiêu thức : KĐ t bắt cặp dùng để nhìn nhận sự đổi khác trước và sau điều trị trên cùng một nhóm bệnh nhân, không hề dùng cho hai nhóm độc lập. Cũng có khi bài toán cần so sánh bằng KĐ t bắt cặp thì tác giả lại dùng KĐ t không bắt cặp cho hai nhóm độc lập . – Kết quả chỉ mang tính ngẫu nhiên : Đối với một mẫu DL lớn nhưng được chia thành nhiều nhóm nhỏ và dùng nghiên cứu và phân tích TK cho từng nhóm cho tới khi gặp một nhóm có sự độc lạ có ý nghĩa TK để đạt mục tiêu điều tra và nghiên cứu. Sự độc lạ này hoàn toàn có thể chỉ là do ngẫu nhiên, không phải độc lạ có ý nghĩa TK. Do đó Tóm lại đưa ra chỉ đúng cho mẫu điều tra và nghiên cứu, không phản ánh đúng chuẩn cho quần thể lớn. ( Đào Hồng Nam )

Tài liệu tham khảo:

[ 1 ] Phạm Đức Hậu, 2010, Xác suất thống kê ( dùng cho đào tạo và giảng dạy bác sĩ đa khoa ), NXB giáo dục Nước Ta, Hà nội
[ 2 ] Đỗ Hàm, 2007, Phương pháp luận trong điều tra và nghiên cứu khoa học y học, NXB y học, Hà nội
[ 3 ] Nguyễn Văn Tuấn, 2004, Hai mặt sáng tối của y học tân tiến, NXB trẻ, Tp. HCM
[ 4 ] Nguyễn Văn Tuấn, Những sai sót trong điều tra và nghiên cứu y học ở Nước Ta .