I. ĐỊNH NGHĨA
Cách đây gần 3000 năm, người xưa đã nhận thấy sự vật luôn có xích míc, nhưng thống nhất với nhau, không ngừng hoạt động, biến hoá để phát sinh, tăng trưởng và diệt vong, gọi là học thuyết âm dương .
II. CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN TRONG HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG
1. Âm dương đối lập với nhau:
Bạn đang đọc: HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG
Đối lập là sự xích míc, chế ước và đấu tranh giữa hai mặt âm dương. Thí dụ : ngày và đêm, nước và lửa, ức chế và hưng phấn .
2. Âm dương hỗ căn:
Hỗ căn là sự lệ thuộc lẫn nhau. Hai mặt âm dương tuy trái chiều với nhau nhưng phải lệ thuộc vào nhau mới sống sót được, mới có ý nghĩa. Cả hai mặt đều là quy trình tăng trưởng tích cực của sự vật, không hề đơn độc phát sinh, tăng trưởng được .
Thí dụ : có đồng điệu mới có dị hoá, hay ngược lại nếu không có dị hóa thì qúa trình đồng hoá không liên tục được. Có số âm mới có số dương. Hưng phấn và ức chế đều là quy trình tích cực của hoạt động giải trí vỏ não .
3. Âm dương tiêu trưởng:
Tiêu là sự mất đi, trưởng là sự tăng trưởng, nói lên sự hoạt động không ngừng, sự chuyển hóa lẫn nhau giữa hai mặt âm dương .
Như khí hậu bốn mùa trong năm luôn biến hóa từ lạnh sang nóng, từ nóng sang lạnh. Từ lạnh sang nóng là quy trình ” âm tiêu dương trưởng “, từ nóng sang lạnh là quy trình ” dương tiêu âm ” do đó có khí hậu mát, lạnh ấm và nóng .
Vận động của hai mặt âm dương có đặc thù tiến trình, tới mức độ nào đó sẽ chuyển hoá sang nhau gọi là ” dương cực sinh âm, âm cực sinh dương, hàn cực sinh nhiệt, nhiệt cực sinh hàn ” như trong quy trình tăng trưởng của bệnh tật, bệnh thuộc phần dương ( như sốt cao ) có khi tác động ảnh hưởng đến phần âm ( như mất nước ) hoặc bệnh ở phần âm ( mất nước, mất điện giải ), tới mức độ nào đó sẽ ảnh hưởng tác động đến phần dương ( như choáng, trụy mạch gọi là thoát dương ) .
4. Âm dương bình hành:
Hai mặt âm dương tuy trái chiều, hoạt động không ngừng, nhưng luôn luôn lập lại được thế cân đối, thế quân bình giữa hai mặt .
Sự mất cân đối giữa hai mặt âm dương biểu lộ cho sự phát sinh ra bệnh tật trong khung hình .
Tóm lại 4 qui luật cơ bản của âm dương nói lên sự xích míc thống nhất, hoạt động và lệ thuộc lẫn nhau của vật chất .
Từ 4 quy luật trên, khi vận dụng vào y học người ta còn thấy 1 số ít phạm trù sau :
a ) Sự tương đối và tuyệt đối của hai mặt âm dương :
– Sự trái chiều giữa 2 mặt âm dương là tuyệt đối, nhưng trong điều kiện kèm theo đơn cử nào đó nó có tính tương đối. Thí dụ : hàn thuộc âm trái chiều với nhiệt thuộc dương, nhưng lương ( là mát ) thuộc âm trái chiều với ôn ( là ẩm ) thuộc dương. Trên lâm sàng tuy sốt ( là nhiệt ) thuộc dương, nếu sốt cao thuộc lý dùng thuốc hàn sốt ít thuộc biểu dùng thuốc mát ( lương ) .
b ) Trong âm có dương và trong dương có âm :
Do âm dương cùng phụ thuộc với nhau cùng sống sót, có khi xen kẽ vào nhau trong sự tăng trưởng .
Như sự phân loại thời hạn trong một ngày ( 24 giờ ) : ban ngày thuộc dương, từ 6 giờ sáng đến 12 giờ trưa là phân dương của dương. Từ 12 giờ đến 18 giờ là phân âm của dương ; Ban đêm thuộc âm, từ 18 giờ đến 24 giờ là phân âm của âm, từ 0 đến 6 giờ là phần dương của âm .
Trên lâm sàng khi cho thuốc làm ra mồ hôi để hạ sốt, cần quan tâm tránh cho ra nhiều mồ hôi gây mất nước, điện giải ; về triệu chứng thấy Open những chứng hư thực, hàn nhiệt lẫn lộn ; về cấu trúc của khung hình, tạng thuộc âm như can, thận có can âm ( can huyết ), can dương ( can khí ), thận âm ( thận thuỷ ), thận dương ( thận hoả ) vv …
c ) Bản chất và hiện tượng kỳ lạ :
Thông thường thực chất thường tương thích với hiện tượng kỳ lạ, khi chữa bệnh người ta chữa vào thực chất của bệnh : như bệnh hàn dùng thuốc nhiệt, bệnh nhiệt dùng thuốc hàn .
Nhưng có lúc thực chất không tương thích với hiện tượng kỳ lạ gọi là sự ” thật giả ” ( chân giả ) trên lâm sàng khi chẩn đoán phải xác lập cho đúng thực chất để dùng thuốc chữa đúng nguyên do .
Thí dụ : Bệnh nhiễm khuẩn gây sốt cao ( chân nhiệt ) do nhiễm độc gây trụy mạch ngoại biên làm tay chân lạnh, ra mồ hôi lạnh ( giả hàn ) phải dùng thuốc mát lạnh để chữa bệnh
Bệnh ỉa chảy do lạnh ( chân hàn ) do mất nước, mất điện giải gây nhiễm độc thần kinh làm co giật, sốt ( giả nhiệt ) phải dùng những thuốc nóng, ấm để chữa nguyên do .
Các quy luật âm dương và phạm trù của nó được bộc lộ bằng một hình tròn trụ có hai hình cong chia diện tích quy hoạnh làm hai phần bằng nhau : một phần là âm, một phần là dương. Trong phần âm có nhân dương và trong phần dương có nhân âm .
III. ỨNG DỤNG TRONG Y HỌC
1. Về cấu tạo cơ thể và sinh lý:
Âm : tạng, kinh âm, huyết, bụng, trong, dưới vv ..
Dương : phủ, kinh dương, khí, sống lưng, ngoài vv ..
Tạng thuộc âm, do đặc thù trong âm có dương nên còn phân ra phế âm, phế khí, thận âm, thận dương : can huyết, can khí : tận tâm, tâm khí : Phủ thuộc dương nhưng vì trong dương có âm nên có vị âm và vị hoả vv …
Vật chất dinh dương thuộc âm, cơ năng hoạt động giải trí thuộc dương .
2. Về quá trình phát sinh ra bệnh tật:
Bệnh tật phát sinh do sự mất cân đối về âm dương trong khung hình được bộc lộ bằng sự thiên thắng hay thiên suy :
Thiên thắng: dương thắng gây chứng nhiệt: sốt, mạch nhanh, khát nước, táo, nước tiểu đỏ; âm thắng gây chứng hàn: người lạnh, chân tay lạnh, mạch trầm, ỉa lỏng, nước tiểu trong vv…
- Thiên suy : dương hư như trong những trường hợp lão suy hội chứng hưng phấn thần kinh giảm .
Trong quy trình tăng trưởng của bệnh, đặc thù của bệnh còn chuyển hóa lẫn nhau giữa hai mặt âm dương. Như bệnh ở phần dương tác động ảnh hưởng tới phần âm ( dương thắng tắc âm bệnh ) như sốt cao lê dài sẽ gây mất nước, bệnh ở phần âm tác động ảnh hưởng tới phần dương ( âm thắng tắc dương bệnh ) như ỉa lỏng, nôn mửa lê dài mất nước, điện giải làm nhiễm độc thần kinh gây sốt, co giật thậm chí còn gây trụy mạch ( thoát dương ) .
Sự mất cân đối của âm dương gây ra những chứng bệnh ở vị trí khác nhau của khung hình tuỳ theo vị trí đó ở phần âm hay dương. Như : dương thịnh sinh ngoại nhiệt : sốt, người và tay chân nóng, vì phần dương của khung hình thuộc biểu, thuộc nhiệt ; âm thịnh sinh nội hàn ; ỉa chảy, người sợ lạnh, nước tiểu trong dài vì phần âm thuộc lý, thuộc hàn .
- Âm hư sinh nội nhiệt : như mất nước, tân dịch giảm gây chứng khát nước, họng khô, táo, nước tiểu đỏ vv …
- Dương hư sinh ngoại hàn : sợ lạnh, tay chân lạnh vì phần dương khí ở ngoại bị giảm sút .
3. Về chẩn đoán bệnh tật:
- Dựa vào 4 chiêu thức khám bệnh : Nhìn hoặc trông ( vọng ), nghe ( văn ) hỏi ( vấn ), xem mạch ( thiết ) để khai thác những triệu chứng thuộc hàn hay nhiệt, hư hay thực của những tạng phủ kinh lạc .
- Dựa vào 8 cương lĩnh để nhìn nhận vị trí nông sâu của bệnh, tật, đặc thù của bệnh, trạng thái người bệnh và xu thế chung nhất của bệnh ( biểu ly, hư thực, hàn nhiệt và âm dương ) trong đó âm và dương là hai cương lĩnh tổng quát nhất gọi là tổng cương : thường bệnh ở biểu thực, nhiệt thuộc dương ; bệnh ở lý, hàn, hư thuộc âm .
- Dựa vào tứ chẩn để khai thác triệu chứng và địa thế căn cứ vào bát cương, bệnh tật được quy thành hội chứng thiên thắng hay thiên suy về âm dương của những tạng phủ, kinh lạc vv …
4. Về chữa bệnh và các phương pháp chữa bệnh:
a ) Chữa bệnh :
Là sự điều hoà lại sự mất cân đối về âm dương của khung hình tuỳ theo thực trạng hư thực, hàn nhiệt của bệnh bằng những chiêu thức khác nhau : thuốc, châm cứu, xoa bóp, khí công vv …
b ) Về thuốc được chia làm 2 loại :
- Thuốc lạnh, mát, ( hàn, lương ) thuộc âm để chữa bệnh nhiệt thuộc dương .
- Thuốc nóng, ấm ( nhiệt, ôn ) thuộc dương, để chữa bệnh hàn thuộc âm .
c ) Châm cứu :
- Bệnh nhiệt dùng châm, bệnh hàn dùng cứu ; bệnh hư thì bổ, bệnh thực thì tả .
- Bệnh thuộc tạng ( thuộc âm ) thì dùng những du huyệt sau sống lưng ( thuộc dương ), bệnh thuộc phủ ( thuộc dương ) thì dùng những mộ huyệt ở ngực, bụng ( thuộc âm ), theo nguyên tắc : “ Theo dương dẫn âm, theo âm dẫn dương ” .
Source: https://mindovermetal.org
Category: Ứng dụng hay
